Cümlenin Ögeleri (Özet )

• Bir düşünceyi, duyguyu, durumu, olayı yargı bildirerek anlatan sözcük ya da sözcük dizisine cümle denir.
• Cümledeki yargıyı ifade edebilmek için farklı görevler üstlenen unsurlara da öge denir.

Cümlenin Ögelerini Bulurken...

• Önce yüklem bulunur ve tüm sorular yükleme sorulur.
• Yüklemden sonra özne sonra da diğer ögeler bulunur.
• Ögeler bulunurken tamlamalar, sözcük grupları ve deyimler bölünmez.

Yüklem

• Yargı bildirir.
• Yüklem tek başına cümle özelliği gösterir.
• Yüklem çekimli unsurdur yani kipi ve şahsı bellidir.
• İlk önce yüklem bulunur ve tüm sorular ona sırayla sorulur. (yüklem, özne, nesne...)
• Hemen hemen tüm sözcük türleri yüklem görevinde kullanılabilir. (eylemler, isimler, zamirler, sıfat tamlamaları, isim tamlamaları, eylemsiler, eylemsi grupları...)
• Eylem (fiil) dışında bir sözcüğün ya da sözcük grubunun yüklem olabilmesi için ek eyleme ihtiyacı vardır. (isim cümlesi – eylem cümlesi ayrımı)

→ Bilinçlenmiş yurttaş / demokrasinin ön koşuludur.
           özne                           yüklem (isim tam.)(ek eylemin geniş zm.)

Özne

• Yüklemin bildirdiği işi yapan ya da anlatılan duruma konu olan varlıktır.
• Özneyi bulmak için yükleme kim ve ne sorularından uygun olanı sorulur.
• Özne görevindeki sözcük ya da sözcük grubu her zaman yalın haldedir. (yani adın durum eklerini almaz) 
• Kimi zaman öznenin görevini cümledeki nesne yapar. Bu tür nesnelere sözde özne denir. (edilgen eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde görülür) 

→ Bu tür çalışmalar / daha önce / yapılmıştı.

• Edilgen eylemlerin yüklem olduğu bazı cümlelerde sözde özne de bulunmaz. 

→ Bu havada geziye gidilmez.

→ İnşaata izinsiz girilmez.

• "-mak gerek / lazım" kalıbıyla kurulan cümlelerde özne bulunmaz:

→ İşi / doğru / yapmak lazım.

• Edilgen eylemlerin yüklem olduğu bazı cümlelerde sözde öznenin yanında "örtülü özne" de bulunur. Bu tür özneler, anlam olarak eylemi yapanı ifade etse de bu görevi örtülü olarak yapar. Örtülü özne "-ca, -ce" ekini ya da "tarafından" sözcüğünü alır. 

→ Pansuman / doktor tarafından / yapıldı. 

→ Genel kurulca / bazı kararlar / alındı.

• Özne bazı örneklerde açıklamasıyla verilir. Bu tip cümlelere açıklamalı özne denir.   

→ Selim, muhtarın oğlu, kasabaya inecekmiş. 

Nesne (Düz Tümleç)

• Öznenin yaptığı işten etkilenen varlığa denir.
• Nesneler geçişli eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde bulunur.
• Nesneyi bulmak için yükleme ne, kimi, neyi sorularından uygun olanı sorulur.
• Nesneler cümlede ya yalın halde ya da belirtme halinde bulunur:

→ Bir araba / kiraladık / akşam için. (ne)

→ Yitirdik /umudunu gözlerimizin, / bir uzak yıldızda. (neyi)

→ Babamı / yazılarından / tanıyabildim / ancak. (kimi)

• Edilgen eylemlerin yüklem olduğu cümlelerdeki nesneye sözde özne denir:

→ Sınıfta / bir cüzdan / bulunmuş.

• İsim cümlelerinde nesne bulunmaz:

→ Köşkün girişinde / mermer sütunlar / vardı. (dt / özne / yüklem)

Uyarı: Sadece "borçlu" sözcüğünün ek eylem alarak yüklem olduğu cümleler nesne alabilir:

→ Ben / her şeyimi / ona / borçluyum.

Yer Tamlayıcısı (Dolaylı Tümleç)

• Yüklemin yöneldiği (-e), bulunduğu (-de), çıktığı (-den) yeri gösteren ögedir.  
• Bir sözcüğün ya da sözcük grubunun yer tamlayıcısı olabilmesi için e, de, den eklerinden birini alması şarttır. 
• Dolaylı tümleci bulmak için nereye, neye, kime / nerede, kimde / nereden, neyden, kimden sorularından uygun olanı sorulur.

→ Çiçekler / toprağa, / balık / sulara / küstü. (neye)

→ Ben / gece / otelde / kaldım. (nerede)

→ Benden / selam olsun / Bolu Beyi'ne.  (kimden, kime)     

• Uyarı: -e (yönelme), -de (bulunma), -den (ayrılma) eklerini alan her sözcük ya da sözcük grubu yer tamlayıcısı değildir:
  
  → Unutma, akşama seninle buluşacağız.
  
  Zarf Tümleci


• Yüklemin anlamını zaman, durum, miktar, yön, koşul ya da tüm bunları soru yoluyla etkileyen ögelerdir. Bunların her biri yükleme sorulan değişik sorularla bulunur.

→ Adam sert konuştu. (nasıl - durum zarf tüm.)

→ Batuhan bugün derse gelmedi. (ne zaman - zaman zarf tüm.)

→ Melek, dışarı çıkmıştı. (nereye - yer, yön zarf tüm.) 

→ Önder derslerine çok çalışırdı. (ne kadar - miktar zarf tüm.)

Uyarılar

• "Aşağı, yukarı, içeri, dışarı, ileri, geri" gibi yer-yön bildiren sözcüklerin zarf tümleci olabilmesi için yalın halde olması gerekir. 

→ Uğur, dışarıya çıkmıştı. (nereye - dolaylı tümleç) 

• Nicelik bildiren az, çok, pek, daha gibi sözcükler isim cümlelerinde yüklemle beraber kabul edilmelidir. 

→ Sınav çok zordu.

• Yükleme sorulan "ne ile, ne için, kiminle, kimin için" sorularıyla bulunan ögeler kimi kaynaklarda edat tümleci olarak gösterilse de ÖSYM'nin hazırladığı sınavlarda zarf tümleci olarak gösterilmektedir.

İlgili Sayfalar

• Yüklemin Yerine Göre Cümleler

• Yüklemin Türüne Göre Cümleler

• Yapısına Göre Cümleler

• Anlamına Göre Cümleler

Test Çöz

• Cümlenin Ögeleri Konu Testi 1

• Cümle Ögeleri ve Türleri Çıkmış Sorular (2004-2019)

• Cümlenin Ögeleri Çıkmış Sorular (1992-2003)