İyelik Ekleri

  • "İye"nin sözlük anlamı "sahip"tir.
  • Varlığın kime, neye, kaçıncı kişiye ait olduğunu bildiren ektir. 
  • Bir isim çekim ekidir. Sadece isim soylu sözcüklere gelir.
  • Ek halindeki zamirlerden biri olması nedeniyle iyelik zamiri olarak da bilinir.
  • İsim tamlamalarında tamlanan eki görevi yapar.
İyelik ekleri şunlardır:
1. tekil kişi: - (i) m → ev-im, oda-m
2. tekil kişi: - (i) n → ev-in, oda-n
3. tekil kişi: - i → ev-i, oda-(s)ı
1. çoğul kişi: - (i) miz → ev-imiz, oda-mız
2. çoğul kişi: - (i) niz → ev-iniz, oda-nız
3. çoğul kişi: - leri → ev-leri, oda-ları
Örnek Cümleler 
-(i)m (1.tekil iyelik eki) 
  • Kedi-m, ayakucu-m-da büzülmüş uyumakta
  • Kapı-m-ı birkaç gün için açık tut
  • Eşya-m bakakalsın diye arka-m-dan
  • İyi dinle söyleyeceğ-im-i (sıfat-fiile gelmiş)
-(i)n (2.tekil iyelik eki) 
  • Merdivende ayak ses-in
  • Rıhtım taşında gölge-n var
  • Ses-in nerede kaldı, her günkü ses-in
  • Saçlar-ın uzundu omuzlar-ın-a akardı
- i  (3.tekil iyelik eki) 
  • Gel benim canımın iç-i 
  • Musiki ruhun gıda(s)-ı-dır
  • Saç-lar-ı, dudak-lar-ı
  • Deniz koktu sabaha kadar
    Yükselip alçalan göğs-ü deniz gibiydi
  • Gün görmeden büküldü bel-i
UYARI: Üçüncü tekil iyelik eki, şekil ve işlev bakımından iyelik ekleri içinde özel bir yere sahiptir. Birinci ve ikinci şahıs iyelik ekleri, sadece sahip olunan isimlere eklenerek sahip olan şahsı (insanı) gösterirken üçüncü şahıs iyelik eki, bütün varlıklar için kullanılmaktadır.
-(i)miz (1.çoğul iyelik eki) 
  • Atlar-ımız çözüldü girdik handan içeri
  • O gün gelsin neşe-miz tazelensin de gör
-(i)niz (2.çoğul iyelik eki) 
  • Bal rengi bir tatlılık çöktü gözler-iniz-e
  • Korku-nuz neredeyse
  • Bir şey söylenecek, bir şey sorulacaktır
  • Ekip biçtiğ-iniz toprak sizindir (sıfat-fiile gelmiş)
-leri (3.çoğul iyelik eki) 
  • Anne-leri bizim yan komşumuzdu.
  • Dönem şairlerinin mahalli unsurlara yöneliş-leri önemliydi.
  • İcat ettik-leri makinenin patentini almak için başvuru yaptılar.
Özellikleri
  • İsim tamlamalarında tamlanan eki görevi yapar: 
Bir rüyadan arta kalmanın hüzn-ü
Eteklerinde güneş reng-i bir yığın yaprak
Bizim derd-imiz bize yeter
Senin gözler-in yok mu, işte odur her şeyi başlatan
  • İyelik ekleri birer isim çekim ekidir ve sadece isim soylu sözcüklere gelir. Çekimli eylemlere gelen kişi (şahıs) ekleriyle karıştırılmamalıdır:
gelir - im → şahıs eki
ödev - im → iyelik eki
baktı - n → şahıs eki
araba - n → iyelik eki
sevdi - niz → şahıs eki
pencere - niz → iyelik eki
  • 3.tekil iyelik eki (-i), adın durum eklerinden biri olan belirtme ekiyle (-i) karıştırılmamalıdır. Belirtme eki alan sözcük "neyi" ya da "kimi" sorusuna cevap verir.
Gurbet çeken gönüller kuşatmıştı ocağ-ı (belirtme eki)
Kalbimin kızıl saçlı bacı(s)-ı 
(iyelik eki)
Ev-i daha dün temizledik. (belirtme eki)
Ev-i tahmin ettiğimden de güzeldi. (iyelik eki)
Ölmeden mezara koyarlar o(n)-u (belirtme eki)
Kardeşliğin alıcı kuş-u 
(iyelik eki)
Bölüğ-ü bugün eğitime çıkarmadılar. (belirtme eki)
Bu göl İznik Göl-ü-dür, durgundur, karanlıktır 
(iyelik eki)
  • 2.tekil iyelik eki, tamlayan eki (-in) ile karıştırılmamalıdır:
Gözler-in, dişler-in ve ak pak gerdan-ın-la (iyelik eki)
Yatağım-ın yanında esmer bir duvar vardı. (tamlayan eki)
  • 3.çoğul iyelik eki eklendiği sözcüğün değil tamlayanın çoğul olduğunu belirtir:
Aslında istedik-leri tek şey, eşit olmaktı. 
Baba-ları uzun boylu ve çok yakışıklı bir adamdı.
Örnek Soru
Dede Korkut (I) anlatılarının üçüncü hikâyesi olan Bey Böyrek, neredeyse tüm Türk (II) halklarının sözlü edebiyatında yer almaktadır. Bu anlatı, Oğuz (III)  boylarının  arasında Bamsı Beyrek, Altay Türklerinde ise Alıp Manaş, Başkurt ve Tatarlarda Alıpmenşen olarak bilinir. Bu destanın birbirine yakın (IV) biçimlerinin  bu kadar geniş bir coğrafyada yaşaması, bu toplulukların ortak bir düşünce tarihine (V) sahip olduklarının güzel bir göstergesidir.  
Bu parçada numaralanmış sözcüklerin hangisi "üçüncü çoğul kişi iyelik eki" almıştır?  (2019 TYT)
A)I     B) II    C) III     D) IV     E) V
İlgili Sayfalar  
👉 Dil Bilgisi Konu Anlatımları
👉 Soru İndir (pdf)
Cevap: E 

3 yorum:

  1. Hem bu sayfada hem de diğer dilbilgisi kaynaklarında iyelik eklerinin tamlanan görevi üstlenmesinden bahsedilirken sadece "isim tamlamaları"na atıfta bulunuluyor, sıfat tamlamalarına atıfta bulunan bir kaynağa henüz rastlamadım. "Böyle çanta görmedim" cümlesi yerine "Böylesini görmedim" dediğimizde, "böylesi" sözcüğü "böyle" sıfatına 3. tekil iyelik eki alarak zamir olmuş bir sözcük olup "Böyle çanta" sıfat tamlamasındaki tamlanan ismin yerini tutmuyor mu ? Yani "İyelikli zamirler sadece ad tamlamalarında değil isim tamlamalarında da tamlananın yerini tutarlar" dememiz gerekmez mi? Yanlış mı düşünüyorum? Teşekkürler, saygılar

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. İlginiz ve sorunuz için teşekkür ederim. Sanırım kafanız biraz karışmış. İnşallah daha da karıştırmam :)
      Sıfatlar her zaman tamlama (sıfat / isim) halinde bulunur. Tamlayan "sıfat", tamlanan ise "isim"dir. Bir sıfat tamlamasında isim (tamlanan) düşerse sıfat da doğal olarak sıfat olmaktan çıkar.
      Bunun yanı sıra bir sıfat tamlamasında tamlanan durumundaki isim, iyelik dahil isim çekim eklerini alabilir. Ancak sıfat tamlamasında tamlayan eki ya da tamlanan eki diye bir durum olamaz. Sıfat durumundaki sözcük zaten herhangi bir çekim eki almaz. (birkaç özel durum dışında...) Tamlanan durumundaki ismin aldığı ekin de sıfat tamlamasının yapısıyla bir ilgisi yoktur.
      Örneğin "Kırmızı arabası vardı." cümlesinde "araba" sözcüğünün aldığı 3. tekil iyelik eki düşen (ya da söylenmeyen) kişi zamiri ya da özel isim ile ilgilidir: "Onun kırmızı arabası vardı."
      Sizin verdiğiniz örneğe gelince sıfat olarak kullanılan "böyle, şöyle, öyle" sözcükleri iyelik eki alınca sıfat olmaktan çıkıp zamir olurlar. Sonuçta ortada bir sıfat tamlaması kalmadığı için içiniz rahat olsun, dediğiniz gibi bir sonuca ulaşmak mümkün değil.

      Sil
    2. Çok çok teşekkürler

      Sil

Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretebilmemiz için hem "Takip Et" butonuna tıklayarak hem de yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.