Düzeltme İşareti (^)

• Düzeltme işareti, halk arasında "şapka" olarak bilinir.
• Uzatma (â,û,î) ve inceltme (g,k,l) olmak üzere iki ayrı işlevi vardır. İlgili ünsüzlerin ince okunabilmesi kendilerinden sonra gelen a ve u ünlüleri üzerine konan düzeltme işareti ile mümkündür: dergâh, hikâye, Elâzığ...

Düzeltme işareti aşağıda verilen durumlarda kullanılır:

1. Yazılışları bir, anlamları ve söylenişleri ayrı olan sözcükleri ayırt etmek için okunuşları uzun olan (â, û, î) ünlülerin üzerine ko­nur:

• adem (yokluk), âdem (insan);
• adet (sayı), âdet (gelenek, alışkanlık);
• alem (bayrak), âlem (dünya, evren);
• ama (bağlaç), âmâ (görme engelli) 
• aşık (eklem kemiği), âşık (vurgun, tutkun); 
• metin (tekst, yazı), metîn (metanetli, dayanıklı)
• nar (meyve), nâr (ateş)
• nazım (şiir), nâzım (manzume yazan, düzene koyan)
• rahim (döl yatağı), rahîm (koruyan, acıyan, merhamet eden);
• şura (şu yer), şûra (danışma kurulu)
• vakıf (toplum yararına çalışan kuruluş), vâkıf (bilen, farkında olan) 

Uyarı: Bu sözcükler sesteş sözcüklere örnek olarak verilemez. Bir sözcüğün sesteş sözcük sayılabilmesi için hem yazılışının hem de okunuşunun aynı olması gerekir: ben (zamir), ben (tendeki siyah nokta) gibi.

Uyarı: Katil (öldürme) ve kadir (değer) kelimeleriyle karışma olasılığı olduğu hâlde katil (ka:til: öldüren) ve kadir (ka:dir: güçlü) kelimelerinin düzeltme işareti konmadan yazılması yaygınlaşmıştır.

Uyarı: Uzun okunan ünlülere sahip olsa da anlam karışıklığına neden olmayacak sözcüklerde düzeltme işareti kullanmaya gerek yoktur: 

• adalet (ada:let)
• ifade (ifa:de)
• kafiye (ka:fiye)
• kaide (ka:ide)
• numune (numu:ne)
• padişah (pa:dişa:h)
• şair (şa:ir)
• zira (zi:ra:)

2. Arapça ve Farsçadan dilimize giren birtakım kelimelerle özel adlarda bulunan ince g, k ünsüzlerini belirtmek için kendilerinden sonra gelen a ve u ünlüleri üzerine konur: 

• "g" nin ince okunduğu örnekler: dergâh, gâvur, karargâh, tezgâh, yadigâr, Nigâr...

• "k" nin ince okunduğu örnekler: dükkân, hikâye, kâfir, kâğıt, Hakkâri, Kâzım, mahkûm...

3. Kişi ve yer adlarında ince l ünsüzünden sonra gelen a ve u ünlüleri de düzeltme işareti ile yazılır: Halûk, Lâle, Nalân; Balâ, Elâzığ, İslâhiye, Lâdik, Lâpseki, Selânik...


Uyarı: Kişi ve yer adları dışındaki sözcüklerde l ünsüzü ince okunsa da düzeltme işareti kullanılmaz: meşgul, üslup, mağlup, lamba, plan, lahana...

4. Nispet eki (i), eklendiği sözcüğe "bağlılık, ilgi" anlamları katar. Özellikle Arapça ve Farsça sözcüklere gelen bu ek bağlandığı isimle ilgili sıfatlar yapar. Eğer nispet ekinin, belirtme durumu ve üçüncü şahıs iyelik ekiyle karışma ihtimali varsa anlam karışıklığını önlemek için düzeltme işareti ile kullanılır:

• (Türk) askeri / askerî (okul)
• (İslam) dini / dinî (bilgiler)
• (kimya) ilmi / ilmî (tartışmalar)
• (Babamın) resmi / resmî (kuruluşlar)

Uyarı: Nispet ekinin (i) belirtme durumu ve üçüncü şahıs iyelik ekiyle karışma ihtimali yoksa kullanılmasına gerek yoktur: ahlaki, hukuki, felsefi, siyasi, azami, hayati, medeni vb.

Uyarı: Nispet eki alan kelimelere Türkçe ekler getirildiğinde düzeltme işareti olduğu gibi kalır: millîleştirmek, millîlik, resmîleştirmek, resmîlik vb.

👉 Çalışma kağıdı İNDİR!

İlgili Sayfalar

• Noktalama İşaretleri 

• Yazım Kuralları

Yararlanılan Kaynak

• Türk Dil Kurumundaki bilgiler esas alınarak hazırlanmıştır.