Ses Türemesi

1. Ünsüz Türemesi

• Arapçadan dilimize girmiş son ünsüzü ikiz olan sözcükler, Türkçede ikizliğini kaybeder ve tek ünsüzle kullanılır: 

hiss > his
zann > zan
sırr > sır
zamm > zam
cedd > cet
fenn > fen
tıbb > tıp

👉 Ancak bu sözcükler ünlüyle başlayan bir ek ya da yardımcı bir eylem aldıklarında sözcük tekrar aslına döner ve ünsüz türemesi meydana gelir:

zan - etmek > zannetmek
his - etmek > hissetmek
red - etmek > reddetmek
af - etmek > affetmek
af - ünlü ile başlayan bir ek > affa, affı
sır - ünlü ile başlayan bir ek > sırrı, sırrını
hat - ünlü ile başlayan bir ek > hattı, hattınız
tıp - ünlü ile başlayan bir ek > tıbba, tıbbın
hak - ünlü ile başlayan bir ek > hakka 
cet - ünlü ile başlayan bir ek > ceddi, ceddin

• Pekiştirmeli sözcüklerde kullanılan ünsüzler (m, p, r, s) de ünsüz türemesi olarak kabul edilmektedir:

sıkı > sı-m-sıkı
sıcak > sı-m-sıcak
güzel > gü-p-güzel
kızıl > kı-p-kızıl
çabuk > ça-r-çabuk
temiz > te-r-temiz
mavi > ma-s-mavi
katı > ka-s-katı

• "Hak" ve "Hak Etmek"

Dikkat: Arapçadan dilimize giren Allah, adalet, doğruluk, pay, emeğin karşılığı anlamlarında kullanılan “hak” sözcüğü ünlü ile başlayan bir ek aldığında aslındaki diğer ünsüz ortaya çıkar:

"Ana hakkı ödenmez." ya da 
"Hakkıdır, Hakk'a tapan milletimin istiklal." gibi.

Ancak “hak” sözcüğü yardımcı eylemle kullanıldığında benzer örneklerin tersine "hak etmek" şeklinde yazılır. Yazım Kılavuzu'nda bir de "hakketmek" var peki o ne? 

TDK'nin yazım kılavuzunda "hak etmek" dışında gördüğünüz ve "hakketmek" şeklinde yazılan sözcük ise günlük hayatta pek kullanmadığımız farklı bir sözcüktür ve anlamı maden, ağaç, taş üzerine elle yazı veya şekil oymaktır.

2. Ünlü Türemesi

• Bazı sözcüklerin aslında olmadığı halde, sözcüğe getirilen “-cık” eki ile sözcük ile ek arasında yeni bir ünlü türer. Bu olaya ünlü türemesi denir.

dar–cık > daracık
bir–cik > biricik
genç–cik > gencecik
az–cık > azıcık

• Kimi pekiştirmeli sözcüklerde de ünlü türemesi görülmektedir:

yalnız > yap-a-yalnız
çevre > çep-e-çevre
sağlam > sap-a-sağlam

İlgili Sayfalar

• Ses Olayları Çıkmış Sorular

• Ses Olayları Test 1

• Türkçenin Ses Özellikleri