Zarf (Belirteç)

• Zarf (belirteç); eylemlerin, eylemsilerin, sıfatların ya da kendi türünden sözcüklerin anlamını değişik yönlerden belirten sözcüklerdir.
• Çekim eki almazlar (zaman zarfları hariç).
• Tek başına sıfat olmadığı gibi tek başına zarf da yoktur. Sıfatlar gibi zarflar da tek başlarına isimden başka bir şey değildir.

Örnek

Aşağıdaki cümlelerde "iyi" sözcüğünün cümleden cümleye türünün nasıl değiştiğini görelim:

• İyi ile kötüyü ayıramayacak durumdaydı. (isim)

• İyi insanlara denk gelmek de önemli. (sıfat)

• Bu karmaşadan iyi kurtulduk. (zarf)

Dikkat: Zarfların hangi sözcük türlerinin anlamını belirttiğini iyi kavramak gerekir:

• Yere, eskisi gibi, hızlı vurmuyor dizin

hızlı → vurmuyor (eylemin anlamını belirtmiş)

• Güzel bakan güzel görür.

güzel → bakan (eylemsinin anlamını belirtmiş)

• En güzel düşünceler kitap sayfalarında kaldı.

en → güzel düşünceler (sıfatın anlamını belirtmiş)

• Kalbim çok hızlı atıyor, inan.

çok → hızlı (zarfın anlamını belirtmiş)

Zarflar, ilgili sözcük türlerin anlamlarını beş ayrı şekilde belirtir:

1. Zaman Zarfları
2. Durum Zarfları
3. Yer-Yön Zarfları
4. Nicelik (Azlık/Çokluk, Miktar) Zarfları
5. Soru Zarfları

1. Zaman Zarfları

• Eylem ve eylemsileri zaman bakımından sınırlayan zarflardır.
• Başka deyişle "ne zaman" sorusuna cevap veren sözcük ya da söz öbekleri zaman zarfıdır.
• Başlıca zaman zarfları şunlardır: dün, bugün, yarın, henüz, hemen, şimdi, önce, sonra, sabah, sabahleyin, gündüz, gündüzün, akşam, akşamleyin, gece, geceleyin, eskiden, er geç, erken, daha, gene, yine, artık, sonra, ilkin, yazın, kışın, güzün...
• Zaman zarfları diğer zarfların aksine çekim eki alabilir: sabahları, akşama, akşamları, geceleri, önceleri, sonraları, önceden, sonradan, çoktan...
• Zaman zarfları eylem ve eylemsilere sorulan "ne zaman, ne zamandan beri, ne zamana kadar" sorularını yanıtlar:

Anneciğim, büyüyorum ben şimdi.

Bugün eşyalarını topluyorlar.

Yarın seni ağlatan her şeyi unutacaksın.

Akşam oldu hüzünlendim ben yine.

Döndüğümü henüz kimse bilmiyor.

Uyarılar

• Zaman zarfı olarak kullanılan "gece, gündüz, akşam, sabah" gibi sözcükler, isim olarak kullanıldıklarında eyleme sorulan "Ne zaman" sorusunu yanıtlamaz.

Bugün, dünle yarının sentezidir.
  isim     isim    isim

Akşamlar bir roman gibi biterdi.
    isim

• İkilemeler ve tamlamalar da zaman zarfı olarak kullanılabilir:

Gece gündüz ders çalışıyor.
    ikileme

Bu hafta bir toplantı daha yapacağız.
sıfat tam.

• Zaman bildiren sözcükler kimi edatlarla zarf görevi yapar:  

Sabaha kadar ders çalıştık. (e kadar)

Öğleye doğru caddede buluşuruz. (e doğru)

2. Durum Zarfları

• Eylem ve eylemsilerin durumunu, nasıl yapıldığını belirten zarflardır.
• Durum zarfları eylem ve eylemsilere sorulan "nasıl" sorusuna cevap verir:

Güzel düşün, iyi hisset. (nasıl düşün? / nasıl hisset?)
zarf               zarf

Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar. (nasıl söyleyeni?)
zarf

Uyarı: "Nasıl" sorusu isme sorulursa ilgili sözcük zarf değil sıfattır: 

Güzel günler göreceğiz çocuklar
sıfat 

• Durum zarfları cümleye kazandırdıkları anlam yönünden çeşitlidir: niteleme, kesinlik, dilek, olasılık, yineleme, yanıt, üleştirme, yaklaşıklık, sınırlama, koşul, gösterme...

Örnekler 

Her zaman şık giyinir.

Bana neden soğuk davranıyorsun?

Böylesi hiç görülmemiştir.

Belki yarın yola çıkarız.

Keşke bu günleri o da görebilseydi.

Adam ikide bir seni soruyor.

Beşer beşer sayınız.

3. Yer-Yön Zarfları

Eylem ve eylemsilerin yerini, çoğunlukla da yönünü belirleyen zarflardır: içeri, dışarı, aşağı, yukarı, ileri, geri, öte, beri, doğru...

Geri gel, dedik; o ileri gitti.

Aşağı inince ilk ona baktı.

Dışarı fırlayan adam, ikinci bir yıldırımın yıktığı duvarın altında kaldı.

Günün birinde avdan geri dönmez. 

Uyarı: Yer-yön bildiren bu sözcükler, ad durum eklerinden birini aldıklarında isim olur:

Dışarıda gürül gürül akan bir dünya...

İçeride gülü bahçeyi düşünmek fena
Dağları deryaları düşünmek iyi

Uyarı: Yer-yön bildiren bu sözcükler sıfat olarak da kullanılabilir:

İleri demokrasi hedefimizden vazgeçmiş değiliz.
sıfat  

Kadın üst kattan gelen ayak sesleri duyunca irkildi.
          sıfat

Menderes ırmağının karşı kıyısında bir köyde bulundu.
                                 sıfat

Arka sokaklarda yaşananlardan kimsenin haberi yoktu.
sıfat

4. Ölçü (Nicelik / Miktar) Zarfları

• Eylemleri, eylemsileri, sıfatları ya da kendi türünden olan sözcükleri nicelik bakımından belirten sözcüklerdir.
• Ölçü zarflarını belirlemek için fiile, eylemsiye, sıfata ya da zarfa "ne kadar" sorusunu sormak gerekir.
• Başlıca nicelik zarfları: çok, pek, en, daha, biraz, fazla, pek az, en çok...
• Özellikle "en, pek, daha" gibi derecelendirme anlamı veren zarflara "derecelendirme zarfı" da denmektedir. 

Bakıcılar pek ilgilenmiyordu. (eylemi belirtmiş)

Mihriban gibi o da pek nazlı büyüdü. (zarfı belirtmiş)

Son işinden çok kazanmış. (eylemi belirtmiş)

Son kitabı yaşadığımız bunalımı çok iyi anlatıyor. (zarfı belirtmiş)

Çok konuşan insanlara tahammül edemiyorum. (eylemsiyi belirtmiş)

Daha anlayışlı bir eşe sahip olmuştu. (sıfatı belirtmiş)

Fazla konuşma yeter. (eylemi belirtmiş)

En yoğun hikayelerinden biri de buydu. (sıfatı belirtmiş)

5. Soru Zarfları 

Eylem ve eylemsileri soru yoluyla belirten zarflardır: ne, nasıl, ne biçim, ne diye, niçin, ne kadar, ne zaman, ne denli, hani, nice, neden...

Ne zaman seni düşünsem
Bir ceylan su içmeye iner

Ne dönüp duruyor havada kuşlar 

Neden böyle düşman görünürsünüz
Yıllar yılı dost bildiğim aynalar

Bilmem ki nasıl anlatsam
Nasıl, nasıl size derdimi

Ne kadar severim o insanları
O insanlar ki renkli, silik

Niçin baktın bana öyle
Derdin nedir, durma söyle

Uyarılar

• Soru zarfları; sıfatları ve başka zarfları da belirtir ancak bu kullanımlarda sorudan çok abartma anlamı katar:

Ne kadar hızlı konuşuyor.

Ne uzun bir geceydi. 

• "Nasıl" sözcüğü soru sıfatı olarak da kullanılır:

Nasıl bir tatil düşünüyorsunuz? 

• "Niçin" anlamında kullanılınca zarf olan "Ne" sorusu...

"Hangi" anlamıyla kullanılırsa sıfattır:

→ Ne gün dönecekmiş?

Bir adın yerini tutmak üzere kullanıldığında zamirdir:

→ Peki, biz okulda ne öğrendik bunca yıl?

👉  Konu Kavrama Testi için tıklayınız.

İlgili Sayfa

• Sözcük Türlerine Giriş