Aşık Edebiyatı Nazım Şekilleri

Aşık edebiyatında temel olarak dört nazım biçimi (şekli) kullanılmıştır: koşma, semai, varsağı ve destan.

Koşma

• Saz şairlerinin en çok kullandığı nazım şeklidir. 
• 11'li hece ölçüsü ile söylenir. 
• Durak olarak da 6+5 ya da 4+4+3 tercih edilir. 
• Dörtlük sayısı 3 ile 6 arasında değişir. 
• Uyak düzeninde ilk dörtlük üç farklı şekilde görülür. 
• Uyak düzenindeki değişmeyen özellik ise dörtlüklerin son dizelerinin birbiriyle uyaklı olmasıdır. Diğer dörtlükler de ilk dörtlüğe göre şekillenir.

Uyak düzeni: 

1.şekil: abab / cccb / dddb ...
2.şekil: abcb / dddb / eeeb ...
3.şekil: aaab / cccb / dddb ...

Saklarım gözümde güzelliğini - a
Her neye bakarsan sen varsın orda - b
Kalbimde gizlerim muhabbetini - a
Koymam yabancıyı sen varsın orda - b 

Aşkımın temeli sen bir âlemsin - c
Sevgi muhabbetsin dilde kelamsın - c
Merhabasın dosttan gelen selamsın - c
Duyarak alırım sen varsın orda - b

Semai

• Hece ölçüsünün 8'li kalıbıyla söylenir. 
• Durak olarak da 4 + 4 tercih edilir. 
• Dörtlük sayısı 3 ile 5 arasında değişir. 
• Kendine ait bir ezgisi vardır. 
• Uyak düzeni koşma ile aynıdır.

İncecikten bir kar yağar
Tozar Elif Elif diye
Deli gönül hayran olmuş
Gezer Elif Elif diye  

Elifin uğru nakışlı
Yavru balaban bakışlı
Yayla çiçeği kokuşlu
Kokar Elif diye diye..

Varsağı

• Varsak, Maraş'tan Antep'e kadar yayılmış bir Türk boyunun adıdır. 
• Varsağı ise bu boyun âşıkları tarafından özel bir ezgi ile söylenen şiirlerdir. 
• Genellikle 8'li hece ölçüsü ile söylense de de 11'li hece ölçüsüyle söylenen varsağılar da vardır. 
• Genellikle bre, hey, behey gibi yiğitçe bir eda veren ünlemlerle başlar. 
• Dörtlük sayısı ve uyak düzeni bakımından koşmaya benzer.

Yürü bre Bulgar Dağı
Senden yüce dağ olmaz mı
Sen yaylanın güzelisin
Yanakların al olmaz mı  

Karac'oğlan seni gördüm
Düşünü hayıra yordum
Bugün güzellere sordum
Güzellere kul olmaz mı

Destan

• Koşma gibi genelde 11'li hece ölçüsü ile söylenir.
• Ancak az da olsa 8'li hece ölçüsü ile söylenen destanlar da vardır. 
• Uyak düzeni koşma gibidir. 
• Dörtlük sayısı kimi örneklerde 100'ü bulur. 
• Destanın konusu, günlük hayatta karşılaşılabilecek küçük bir olaydan toplumu derinden etkileyen (savaş, yangın, deprem...) büyük bir olaya kadar çok çeşitli olabilir. 
• Bunların yanı sıra sadece güldürme maksadıyla yazılan mizahî destanlar da vardır. (pire destanı, esnaf destanı, iki avrat destanı gibi)

Dikkat: Âşık edebiyatı nazım şekli olan destan ile sözlü edebiyat ürünü olan ve toplumları derinden etkileyen olayların anlatıldığı destanlar birbirinden farklıdır.

Pire Destanı'ndan...  

Hey gaziler bir seyrana uğradım
Söylenecek dinlenecek hal değil
Dokuz kişi bir pireyi kovalar
Ardı sıra erilecek hal değil

Destan örnekleri için tıklayınız.

• Miras Destanı

• Ters Öğüt Destanı

• Esnaf Destanı

ek bilgi: Âşık edebiyatında divan, selis, semai, kalenderî, satranç, vezn-i âhar gibi aruz ölçüsü ile yazılan nazım şekilleri de vardır.

İlgili Sayfalar

• Aşık Edebiyatı Nazım Türleri

• Bilinmesi Gerekenler

• Badeli Aşık Nedir?

• Saz Şairleri Kısa Kısa