YKS Türkçe Edebiyat: Badeli Aşık

8 Ocak 2019 Salı

Badeli Aşık

Hak âşıkları da denir. Bunlar rüya motifi sonucunda âşık olmuşlar ve tasavvufi konuların ağırlıkta olduğu şiirler söylemişlerdir.
"Bâde"nin sözlük anlamı şaraptır.
Ancak halk biliminde bâde; şerbet ya da su olabildiği gibi elma, hurma, nar, ekmek, üzüm gibi bir yiyecek de olabilir.
Âşık edebiyatında rüyada bâde içme bir gelenektir.
Pîr elinden bâde içen halk şairlerine bâdeli âşık denir.
Gelenekteki inanca göre pîrlerden biri (Hızır, İlyas, üçler, beşler, yediler vs.) âşığın rüyasına girerek âşığa bâde sunar.
Bâde, "er dolusu" ve "pîr dolusu" olmak üzere iki türlüdür. Er dolusu içen âşık kahraman ve yiğit olur, sevdiği için ölüme meydan okur. Pir dolusu içen âşık ise cefa çeker, sevdaya düşer.
İnanışa göre âşık olmak için ya usta yanında yetişmek ya da mutlaka “pîr” elinden bade içmek gerekirdi.
Rüyada pîr elinde bâde içmek, kişinin âşıklık özellikleri (saz çalma, doğaçlama şiir söyleme) kazanmasında önemli bir etkendir.
Âşık gördüğü rüya sayesinde aynı zamanda manevi bir değişime de uğrar.
Pîr, rüyada âşığa şiirlerinde kullanacağı bir mahlas da verir.
Âşık, badeyi içtikten sonra vücudunu bir ateş sarar. Düşer bayılır, ağzından kanlı köpük gelir. Bu halde 3-6 gün kalır.
Herkes o kişinin deli olduğunu düşünürken yaşlı bir kadın veya erkek sazın teline dokunur. Saz sesiyle kahraman gözlerini açar. Sazı eline alır, kendine verilen mahlâsla irticalen şiirler söylemeye başlar.
Rüya genellikle çocukluk ve gençlik çağında görülür.
Bâdeli âşıklar daha çok şehir ve cemiyet hayatına uzak kalanlar arasında görülür.

Ben değilim Hak söyletir dilimi
Bâde içtim kimse bilmez hâlimi (Ruhsati, 19.yy)

Gerçekte ise âşığın geleneğe uygun şekilde yetişmesi için bâde içmesi ya da doğuştan şiir söyleme kudretine sahip olması yeterli olmaz.
Usta bir âşığın çırağı olarak yıllarca onun yanında bulunup tecrübelerinden yararlanabilmek çok daha önemlidir.
Bu süre içinde çırak durumundaki âşık; usta malı şiirleri söylemeyi, hikaye anlatmayı, doğaçlama şiir söylemeyi, iyi saz çalmayı, atışma yapmayı, dinleyicinin gönlünü hoş tutmayı ve diğer incelikleri öğrenir.
Çıraklık devrini tamamlayan âşığa ustası tarafından bir de mahlas verilerek ustalığı tescil edilmiş olur.