On Dokuzuncu Asır Manzumesi

Sadullah Paşa
  • Manzume; şair, yazar ve diplomat olan Sadullah Paşa'ya (öl.1891) aittir.
  • Şiirde 19. yüzyılda Batı dünyasının pozitif bilimlerde aldığı mesafe ve bunun karşısında Doğu'nun durumu ele alınmıştır.
  • Eserde, bir Osmanlı aydını olan şairin bilimin tartışılmaz üstünlüğüne olan inancı dikkat çekmektedir.
  • Şiirde 19. asırda Batı'da en önemli iki unsuru olan bilim ve teknik yüceltilmiştir.
  • Edebi olarak zayıf olan eserin asıl önemi içerdiği fikirlerdir.
  • 25 beyitten oluşan eser, dil bakımından eskidir.
Orijinal Metin ve Açıklamalar
1. Erişti evc-i kemâlâta nûr-ı idrâkât
Yetişti rütbe-i imkâna kısm-ı mümteniât
  • Açıklama: İnsan aklı, kavrayışı olgunluğun zirvesine erişti, imkansız görünen şeylerin bir kısmı ise mümkün olmaya başladı. Sadullah Paşa, insan aklının ve anlama yeteneğinin 19. yüzyılda en üst seviyeye ulaştığına ve önceden gerçekleşmesi imkânsız gibi görülen şeylerin artık mümkün olduğuna dikkat çeker. Şiirde övülen 19. yüzyıl, Paşa’nın yalnızca Batı’dan gördüğü bir zaman dilimidir.
2. Besâit oldu mürekkeb, mürekkeb oldu basit
Bedâhet oldu tecârible hayli meçhûlât
  • Açıklama: Basit görünen şeyler karmaşık, karmaşık zannedilen şeylerin de basit olduğu anlaşıldı. Birçok bilinmeyen tecrübelerle (deneylerle) apaçık hale geldi. 
3. Mecâz oldu hakîkat, hakîkat oldu mecâz
Yıkıldı belki esâsından eski mâlûmât
  • Açıklama: Mecaz gerçek, gerçekler mecaz oldu. Belki de eskiye dair ne kadar bilgi varsa temelinden yıkıldı. Yeni keşifler, eski kanaatleri alt üst etti. Eski anlayışı yıkan şey, Batı’nın yaşadığı aydınlanmadır. Batı’dan gelen bu düşünceler tamamıyla yeni bir dünyanın habercisidir. Bu dünyanın tek yolu da bilimdir. Şairin "eski malumat" olarak nitelendirdiği ne varsa sadece Batı için değil şair için de yıkılıp gitmiştir.
4. Mebâhis-i felek ü arz ü hikmet ü kimyâ
Değil vesâvis-i ezhân ü vehm ü temsilât
  • Açıklama: Evren, dünya, hikmet ve kimya ile ilgili konular; kuruntu ve benzetmelerden ibaret olmaktan çıkmıştır. 
5. Mesâil-i nazarîye tecârib oldu sened
Erişti hadd-i yakîne fusûl-i zanniyyât
  • Açıklama: Teorik meseleler deneylerle desteklenmektedir. Eskiden zanna dayanan konular bu asırda kesin bilgi seviyesine erişti.
6. Ukul-i zâhire sâid fezâ-yı ecrâma
Kuvâ-yı câzibe kanunu pâye-i mirkat
  • Açıklama: Parlak akıllar gökyüzündeki yıldızlara yükselirken yer çekimi kanunu adeta bir merdiven vazifesini görüyor.
7. Nüfûs-ı fâkire nâzil kaâret-i arza
Delîl-i mebhas-ı tekvîn defâin-i tabakât
  • Açıklama: Düşünen kişiler (insan düşüncesi) yeryüzünün derinliklerine iniyor. Yaradılış konusunun delili, tabakaların yer katmanlarında gömülü. İnsan düşüncesi yerin derinliklerine de inebiliyor. İnsan düşüncesi yerin derinliklerine de inebiliyor. Dünyanın yaradılışına ait deliller din kitaplarında değil, yer tabakaları arasında araştırılıyor.
8. Havâ vü berk ü ziyâ vü buhâr u mıknâtıs
Yed-i tasarruf-ı insanda unsur-ı harekât
  • Açıklama: (Bilim sayesinde) hava, elektrik, ışık, buhar ve mıknatıs (bilgi ve teknoloji yolunda) insanın elindeki hareket unsurlarıdır. 
9. Ziyâ; hayâlen iken şimdi bil-fiil sâî
Zılâl; zâil iken şimdi zîver-i mir’ât
  • Açıklama: Işık eskiden sanatçılar tarafından haberciye benzetilirken bugün gerçekten bu işi görerek haber taşıyor. Gölgeler geçici, yok olucu iken şimdi aynanın süsüdür. 
10. Sadâ; hesâb-ı mesâfâtta muhbir-i sâdık
Buhâr; zulmeti tenvîrde ebda’-i âyât
  • Açıklama: Ses, mesafelerin hesaplanmasında sadık bir habercidir. Buhar, karanlığı aydınlatmada ayetlerin en harikasıdır. Buhar, karanlıkları aydınlatıyor. 
11. Cihât-ı erbaaya berk nâkil-i ahbâr
Buhâr; bahr ü ber üstünde Hızr-ı nakliyyât
  • Açıklama: Elektrik dört bir tarafa haber taşıyor. Buhar, kara ve deniz üstünde taşımacılığın Hızır'ıdır.
12. Tefâhür eylemesin mi bu asr âsâra
Kısalttı bu’d-ı mekân ü zamânı muhtereât
  • Açıklama: Bu asır önceki asırlara karşı övünmesin mi? İcatlar, zamanı ve mesafeleri kısalttı. Bütün bu keşiflerin yapıldığı asır, evvelki yüzyıllardan üstün olmakla övünse yeri değil midir?
13. Ne kaldı çeşme-i hayvan ne dâru-yı Suhrâb
Ne kaldı nusha-i efsûn ne hükm-i tılsımıyât
  • Açıklama: Ne ölümsüzlük veren hayat çeşmesi kaldı ne Sührab'ın ilacı ne büyü kitabı ne de tılsımların bir hükmü kaldı. Bu yüzyılda artık eski çağlardan kalma efsane ve bilgilerin hiçbir değeri kalmadı. (Sührab, adı Şehname'de geçen efsanevi kahraman)
14. Ne kaldı sa’d-ı tevâli ne kaldı nash-i kırân
Ne kaldı reml ü kehânet, ne kaldı cifriyyât
  • Açıklama: Ne bazı vakitlerin uğurluluğu ne burçların uğursuzluğu (astroloji, müneccimlik) kaldı; ne de remil, kehanet, cifir gibi gaipten haber verme işleri kaldı.
15. Ne var hümâda saâdet ne var şeâmet-i bûm
Mukayyed asl-ı irâdâta cümle meculât
  • Açıklama: Ne Hüma’da (devlet kuşunda) saadet var ne de baykuşun uğursuzluğu. Ortaya çıkmış, yapılmış olan şeyler insan iradesine bağlıdır.
16. Ne Atlas âlemi hâmil ne Zühre fâil-i küll
Değil ukul-i Felâtun usûl-i tekvînât
  • Açıklama: Ne Atlas omuzlarında dünyayı taşıyor ne de Venüs (Zühre Yıldızı) her şeyin sebebi. Artık Eflatun'un evrenin yaratılışı ile ilgili görüşleri de bir temel teşkil etmiyor.
17. Ne kaldı zann-ı tenâsüh ne kaldı nâr-ı Mecûs
Değil ukule Ekânîm kıble-i hâcât
  • Açıklama: Ne reenkarnasyon (ruhun başka bedene göçmesi) gibi düşünceler ne de Mecusilerin ateşi. Akla yol gösteren artık Hristiyanlığın esasları değil.
18. Esâs-ı hikmet-i asr oldu vahdet-i Bârî
Taammüm eyledi aslü’l-usul-i mûtekadât
  • Açıklama: Tanrı'nın birliği bu asırdaki felsefenin temeli oldu; bütün inançların özü genel bir kabul hâline geldi.
19. Bulur gider cihet-i vahdetin umûm milel
Vücûd-ı vahdeti müsbit olunca mâkulât
  • Açıklama: Akılla bilinip kanıtlanabilen şeyler, birliğin varlığını ispat edince bütün milletler birlik yolunu buldu.
20. Hudud-ı hakk u vezâif muayyen ü sâbit
Ne kaldı cebr ü tegallüb ne kaldı keyfiyyât
  • Açıklama: Hak ve görevlerin sınırları belirlenmiş ve sabittir. Ne zorbalık ve zorlama ne de keyfî hüküm ve uygulamalar kaldı.
21. Hukuk-ı şahs u tasarruf masûn taarruzdan
Verildi âlem-i umrâna başka tensîkât
  • Açıklama: Kişinin (bireyin) hakları ve tasarrufları (her tür) taarruzdan korunmuştur. Medeniyet âlemine başka (yeni) bir düzenleme getirildi.
22. Ne Âmr Zeyd’in esîri ne Zeyd Âmr’a velî
Müesses üss-i müsâvâta nass-ı mevzûât
  • Açıklama: Ne Amr, Zeyd’in esiridir ne de Zeyd, Amr'ın efendisi. Kimse kimsenin esiri ya da efendisi değildir. Kanun hükümleri eşitlik temeli üzerine kurulmuştur. 
23. Münevver eyledi ezhânı intişâr-ı ulûm
Mükemmel eyledi noksânı feyz-i matbûât
  • Açıklama: Bilimlerin gelişip yayılması zihinleri aydınlattı. Basın-yayının feyzi, eksiklikleri tamamladı.
24. Megarib oldu dirîga metâli-i irfân
Ne kaldı şöhret-i Rûm u Arab ne Mısr u Herât
  • Açıklama: Ne yazık ki ilim ve irfanın doğduğu yer artık Batı ülkeleri oldu. Ne Anadolu ve Arabistan'ın eski şöhreti kaldı ne de Mısır ve Herat'ın. Bütün bu inkılaplar maalesef Doğu'dan değil, Batı'dan doğdu.
25. Zamân zamân-ı terakki cihân cihân-ı ulûm
Olur mu cehl ile kabil beka-yı cemiyyât
  • Açıklama: Zaman, ilerleme zamanı; dünya, bilim dünyasıdır. Toplumların sonsuza kadar yaşamasını, devamını sağlamak cehalet ile mümkün olur mu?
Sadullah Paşa (1838-1891)
  • Şair, yazar, siyaset insanı, diplomat.
  • V. Murad ile II. Abdülhamit devirlerinde önemli görevlerde bulundu.
  • II. Abdülhamit döneminde Berlin Büyükelçiliği ve Viyana Sefirliğine gönderildi.
  • 18 Ocak 1891'de bilinmeyen bir nedenle intihar etti.
  • Gençliğinde özellikle Namık Kemal ile Abdülhak Hamit'in etkisinde kaldı.
  • Sonrasında Fransız edebiyatının etkisiyle Fransız şairlerden çeviriler yaptı.
  • Lamartine'den çevirdiği "Göl" adlı şiirin yanı sıra Batılı fikirlerini ortaya koyduğu "On dokuzuncu Asır" adlı şiiriyle tanındı.
Yararlanılan Kaynaklar
  • Batılı Paradigmaların Dönüştürücülüğü Bağlamında Tanzimat Şiirinde Deist Etkiler, Ümmühan Gökmen
  • Tanzimat Devri Edebiyatında Şiir ve Felsefe İlişkisi, Neslihan Tezcan
  • Sadullah Paşa'nın 19 Asır Manzumesi Bağlamında Osmanlı'da Bilginin Toplumsal Tarihine Bir Bakış, İbrahim Şirin
  • Asr-ı Cedid Manzumesi, Bushra Taher Jebur
  • Şiir Tahlilleri 1, Mehmet Kaplan

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretebilmemiz için hem "Takip Et" butonuna tıklayarak hem de yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.