Katip Çelebi (1609 - 1657)

• Türk bilim insanı ve aydını.
• Yalnız 17.yüzyılın değil bütün bilim ve fikir tarihimizin en önemli simalarından biridir.
• Asıl adı Mustafa'dır. Doğu’da Hacı Halife, Batı’da ise Hacı Kalfa olarak tanınır.
• Enderunda bulunmuş, oradan silahtarlık vazifesiyle çıkmıştır. 
• Kâtip Çelebi, 48 yıllık kısa yaşamı içerisinde tarih, coğrafya, biyografi, bibliyografya, otobiyografi gibi birçok konuda çok önemli eserler yazmıştır.
• XVII. yüzyıl Osmanlı ilim ve kültür hayatına damgasını vuran Kâtip Çelebi, ülkesinde olduğu kadar Batı dünyasında da büyük bir takdir ve şöhret kazanmıştır.
• Doğu'ya ait kaynaklarla yetinmeyen, Batılı eserleri de okuyan ve değerlendiren bir Osmanlı aydınıdır. 
• Kâtip Çelebi, devlet ve toplum düzeninde eksik ve yanlış bulduğu sorunlar üzerinde düşünmüş ve bunlara çağının ötesinde bir anlayışla çözümler üretmeye çalışmıştır.
• Batı'nın pozitif bilimler sayesinde kaydettiği kalkınmaya dikkat çeken Katip Çelebi, Batılı eserleri takip edebilmek için Latince de öğrenmiştir.
• Birçok sefere katılan Katip Çelebi seferlerdeki gözlemlerini eserlerinde ayrıntılı olarak anlatmıştır. En son 1635'te IV. Murat'ın Revan Seferi'ne katılan Çelebi bu seferden sonra hayatını tamamen bilimsel çalışmalara vermiştir. 
• Süslü nesir akımına kapılmamış, topluma yararlı olmak için sade bir dil tercih etmiştir. 

Eserleri:

Keşfü'z-Zunûn: Kapsamlı bir bibliyografya ve ilimler ansiklopedisidir. Arapça olarak yazılan eserde yaklaşık 15.000 eser alfabe sırasına göre sıralanıp incelenmiştir. Eserde ayrıca 10.000 kadar yazar adı geçmekte ve üç yüzü aşkın bilim dalı hakkında bilgi verilmektedir.

Cihannüma: Kıtalar ve ülkeler hakkında bilgi veren bir coğrafya eseridir. Kitapta Dünya'nın altı kıtası hakkında genel bilgiler veren Katip Çelebi, Amerika'nın keşfi, Dünya'nın yuvarlaklığı gibi konulara da değinmiştir. Girit seferi sırasında haritalara ve coğrafya kitaplarına merak salan Kâtip Çelebi eserin yazılma nedenini Arapça, Farsça ve Türkçe yazılmış coğrafya kitaplarının yetersiz olması, buna karşılık Batı’da bu ilme büyük önem verilmesi şeklinde açıklamıştır.

Fezleke: Asıl Fezleke Arapça yazılmış bir genel tarih kitabıdır. Katip Çelebi, bu eserin devamı olarak Türkçe kaleme aldığı Fezleke'de ise Osmanlı tarihini 1591'den başlayarak 1655'e kadar getirir.  

Tuhfetü'l-Kibar: Osmanlı denizcilik tarihine ait önemli bir eserdir. 1645'te başlayan ve yıllarca süren Girit seferi münasebetiyle kaleme alınan bu eserde 1656 yılına kadar gelen Osmanlı deniz savaşları anlatılmıştır. Çelebi eserinde Osmanlı denizciliğinin güçlü devirlerini özellikle Barbaros Hayrettin Paşa başta olmak üzere önemli gördüğü kahramanların zaferlerini etkili bir dille hikaye ederek denizciliğimizi canlandırmaya çalışmıştır.

Mizanü'l-Hakk: Dini, ahlaki, toplumsal konuları işleyen didaktik bir eserdir. Pozitif bilimlerin gerekliliği, batıl inançların açtığı yaralar, inanç özgürlüğü, hoşgörü gibi konuları işler.

İlgili Sayfalar 

Divan Edebiyatı Nesir Yazarları Özet

Evliya Çelebi 

Yararlanılan Kaynaklar

Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Nihat Sami Banarlı
TDV İslam Ansiklopedisi, Katip Çelebi Maddesi