Eleştiri (Tenkit)

• Eleştiri, tenkit ya da kritik.
• Bir sanat ya da düşünce eserini yapı ve içerik bakımından tanıtmak, çözümlemek ve açıklamak amacıyla yazılan yazılardır.
• Eleştiri yazarına eskiden münekkit günümüzde ise eleştirmen denmektedir.
• Eleştiri, öğretici metin türlerinden biridir.
• Eleştiride asıl amaç yapıtın gerçek değerini ortaya koymaktır. 
• Eleştirmen, yazının sonuna kadar değerlendirmesini yaptığı esere bağlı kalmalıdır.
• Eleştirmen ancak uzmanı olduğu alanda yazmalıdır.
• Eleştiri yazıları okur - izleyici ve sanatçıya kılavuzluk yapar.
• Eleştiride eserin olumsuz yanları kadar olumlu yanlarına da dikkat çekilir. 
• Eleştiri (tenkit) türü uzun zaman beğenmeme veya kusur bulma olarak kabul edilmiştir. Eleştirinin belli prensiplere bağlanması ancak 19.yüzyıldan sonra olmuştur.
• Eleştirilerde genelde sade ve anlaşılır bir dil kullanılır ancak bu dil, senli benli bir dil değildir. 

Eleştiri Türleri

Eleştirmenin eser karşısında takındığı tutum ve yöntem açısından eleştiri nesnel ve öznel olmak üzere ikiye ayrılır: 

• Nesnel (Bilimsel) Eleştiri: Bilimsel yöntemler kullanılarak yapılan eleştiridir. Bilimsel bir eleştiride, eleştirmen yapıtı incelerken tarih, sosyoloji, felsefe, mantık, psikoloji gibi bilimlerden yararlanır. Eser, içinde doğduğu toplumun bir ifadesidir. Yazar, eser ve okuru koşullar ortaya çıkarmıştır. Eleştirmen de bir bilim adamı gibi koşulları inceleyerek eser hakkında nesnel değerlendirmeler yapar. Beğenisini mümkün olduğunca öne sürmez. Ancak en nesnel eleştiride bile öznel bir yan vardır. Eleştirmen, nesnel eleştiride bu öznel yanı en aza indirmeyi amaçlar.

• Öznel (İzlenimsel) Eleştiri: Eleştirmen, eserin kendi üzerinde bıraktığı izlenimi anlatır bu eleştiride. Öznel eleştiride insanın beğenisi zamanla değiştiği için sanat eserine değişmez kural ve ilkeler uygulanmaz. Eleştirmen eserden duyduğu zevki belirtir. Eseri kendi görüşüne göre yargılar.

Tanzimat Edebiyatı

• Eleştiri bize Batı’dan gelen bir türdür. Bu nedenle Türk edebiyatında Batılı anlamda eleştiri Tanzimat ile başlar. Dönemin eleştirilerinde daha çok Tanzimat öncesi zihniyet ile divan edebiyatının eleştirisi yapılmıştır.


• Türk edebiyatında ilk edebî eleştiri örneği Namık Kemal'in Tahrib-i Harabat aldı eseridir. Eser, Ziya Paşa'nın Harabat adlı eserini (özellikle de Harabat'ın ön sözündeki görüşleri) eleştirmek için yazılmıştır. Namık Kemal'in, Harabat'ın ikinci cildi için yazdığı Takip ise daha sert eleştiriler içerir. Kemal'in eleştiri türünde öne çıkan diğer eserleri şunlardır: Renan Müdafaanâmesi, Lisân-ı Osmaninin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazâtı Şâmildir.

• Tanzimat ikinci dönem şairi Recaizade Mahmud Ekrem’in eleştiri anlayışını ortaya koyan dört temel eseri vardır: Talim-i Edebiyat, III. Zemzeme Mukaddimesi, Takdir-i Elhan ve Takrizât.

• Tanzimat Dönemi’nin bir diğer eleştiri yazarı Muallim Naci'dir. Recaizade Mahmut Ekrem Zemzeme III Mukaddimesi ve Takdir-i Elhan'da Muallim Naci'nin eski tarz şiirleri için hakarete varan eleştiriler yazar. Naci, Ekrem'in eleştirilerine Demdeme  başlığı ile sert cevaplar verir. (Zemzeme - Demdeme geniş anlatımı için tıklayınız)

Servetifünun Edebiyatı

• Ahmet Şuayb, Servetifünûn edebiyatının tenkit (eleştiri) alanındaki en önemli ismidir. Derinlemesine bir görüşle yalnız kusurları değil başarılı tarafları da bularak yapıcı bir eleştiri tarzı oluşturmuştur. Ahmet Şuayb, yazılarında edebî  eserlerin bilimsel metotlarla incelenmesi gerektiğini belirtti.

• Asıl şöhretini yazdığı eleştiri yazıları ve girdiği polemiklerle kazanan Hüseyin Cahit, Servetifünûn edebiyatına yöneltilen eleştirilere de etkili cevaplar vermiştir. Özellikle, Servetifünun edebiyatını "dekadanlık" ile suçlayan Ahmet Mithat'e hitaben yazdığı eleştiri yazıları meşhurdur. Hüseyin Cahit, girdiği kalem münakaşalarını kitaplaştırarak “Kavgalarım” adıyla yayımlamıştır.

Milli Edebiyat

• Millî edebiyat düşüncesini temellendiren Ziya Gökalp, Ali Canip Yöntem ve Ömer Seyfettin’dir. Bu üç şahıs hem Millî edebiyat düşüncesini sistemleştirmiş hem de bu düşünceye karşı ortaya konan eleştirilere cevap vermiştir.

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı

• Cumhuriyet döneminde eleştiri denince akla gelen ilk kişi Nurullah Ataç’tır. Ataç, Cumhuriyet sonrası edebiyatımızda eleştirileri ile yön verici bir görev üstlenmiştir. 
• Bu dönemde Ataç haricindeki eleştirmenler şunlardır: Sabahattin Eyüboğlu, Orhan Burian, Mehmet Kaplan, Suut Kemal Yetkin, Mehmet Fuat, Asım Bezirci, Hüseyin Cöntürk, Fethi Naci…

İlgili Sayfalar

• Öğretici Metinler Çıkmış Sorular

• Öğretici Metinler Konu Testi

Yararlanılan Kaynaklar

• Cumhuriyet Döneminde Edebi Eleştiri, Hüseyin Özçelebi
• Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Edebiyatında Tenkidin Genel Seyri, Yasin Beyaz