YKS Edebiyat Türkçe: Tanzimat Edebiyatına Giriş

Ön Bilgi

Tanzimat Fermanı (1839)

Tanzimat Fermanı, bir medeniyet ve kültür değişimidir (İslam medeniyetinden - Batı medeniyetine).
Gerilemeyi durduramayan yöneticiler, bir fermandan ibaret olan bu düzenlemeleri iki nedenle yapmak ister:

1.Osmanlı Devleti'nin gerilemesini durdurmak
2.Azınlıklara verilen haklar sayesinde dış siyasette büyük devletlerin desteğini kazanabilmek

Tanzimat Fermanı'nın öne çıkan kararları:

Tanzimat Edebiyatı Hazırlık Dönemi

Yüzünü Batıya dönen Osmanlı; Batılı okullar açmış, yeni gazeteler çıkarmış ve gençleri eğitim görmeleri için Batı'ya göndermiştir.
Aynı dönemde Batılı tiyatro toplulukları için İstanbul’da tiyatro binaları yapılmış, Batı müziği, dansları, çalgıları aydın çevrelere tanıtılmıştır.
Fransızca öğrenmeye başlayan aydınlarımız Fransız edebiyatını yakından takip etmeye başlamıştır.
Bu gelişmelerin yaşandığı 1839 - 1860 yılları arası hazırlık dönemi olarak kabul edilmektedir.
Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesiyle başlayan sosyal, ekonomik ve siyasî değişimler bir süre sonra edebiyata da yansıyacaktır.

Tanzimat Edebiyatı (1860 - 1896)

Tanzimat edebiyatı, ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval'in (1860) çıkışı ile başlar.
Özellikle de Fransız edebiyatını yakından takip etmeye başlayan aydınlarımız yaptıkları tercüme ya da adaptasyonlardan sonra Batı edebiyatından alınan yeni türlerde eser vermeye başlar.
Edebiyatımızda daha önce örneği olmayan yeni türler şunlardır: roman, hikâye, tiyatro ve gazete.
Bunun yanında gazeteye bağlı olarak gelişen makale ve eleştiri gibi öğretici metin türlerinde de ilk örnekler verilmiştir.
Tanzimat devri sanatçılarının hayat karşısında aldıkları yeni tavır, şiirde yeni bir üslup ortaya çıkarır.
Tanzimat döneminde genelde divan şiiri nazım şekilleri kullanılsa da hürriyet, adalet, hak, hukuk, eşitlik gibi yeni kavramlar işlenir.
Aruz ölçüsünden vazgeçemeyen şairler az da olsa hece ölçüsüyle şiir yazarlar.

Yeni türlerin ilk örnekleri

Gazete:

Tiyatro:

Roman-Hikaye:

Tanzimat yazar ve şairleri hem yaşadıkları dönemin siyasî baskıları hem de edebiyat anlayışları bakımından iki gruba ayrılır.

A. Birinci Dönem (1860 - 1876)

Tercüman-ı Ahval'in çıkışından II. Abdülhamit'in tahta çıkışına kadar geçen süre Tanzimat edebiyatının ilk dönemi kabul edilir.
Birinci dönem sanatçıları: Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami, Ahmet Vefik Paşa, Direktör Ali Bey

B. İkinci Dönem (1876 - 1896)

II. Abdülhamit'in baskıcı yönetimi içinde yer alan bu dönem, Servet-i Fünûn dergisinin çıkış tarihi olan 1896 yılına kadar geçen süre olarak kabul edilir.
İkinci dönem sanatçıları: Recaizâde Mahmut Ekrem, Sami Paşazâde Sezai, Abdülhak Hamit Tarhan, Nabizâde Nazım, Muallim Naci