Ziya Gökalp (1876 - 1924)

Ziya Gökalp
  • Düşünce insanı, sosyolog, yazar, öğretmen.
  • Asıl adı Mehmet Ziya'dır. 
  • 1876'da Diyarbakır'da doğdu.
  • Babası Diyarbakır Evrak Müdürü Mehmet Tevfik Efendi'dir.
  • Babasını küçük yaşta kaybetti. Onu himayesi altına alan amcası Müderris Hüseyin Hasib Efendi'den Arapça, Farsça ve İslam felsefesi dersleri aldı.
  • Diyarbakır Askerî Rüştiyesinden 1890'da mezun oldu.
  • Diyarbakır Mülki İdadisinin dördüncü sınıfındayken öğrenimine İstanbul’da devam etmek istedi (1894).
  • Amcası Diyarbakır'da kalarak kızıyla evlenmesi için ısrar etti. Ailesinin baskısı altında bunalan Mehmet Ziya, kafasına bir kurşun sıkarak intihara teşebbüs etti. Kafasına saplanıp kalan kurşunun beynine zarar vermemesiyle ölümden döndü.
  • Bu olaydan kısa bir süre sonra kardeşinin yardımıyla İstanbul'a kaçtı. Parasız yatılı olan Yüksek Baytar Mektebine girdi. Bu okulun son sınıfındayken II.Abdülhamit yönetimi aleyhine kurulan gizli cemiyetlerle ilgilenmeye başladı. Bu sıralarda Diyarbakır Valisinin jurnali üzerine kovuşturmaya uğradı. Dokuz ay hapis yattıktan sonra Diyarbakır'da ikamete mecbur edildi (1900).
  • Diyarbakır'da amcasının vasiyetine uyarak amcasının kızı Vecihe Hanım ile evlendi. Ailesinden kendisine önemli bir miras kalan Ziya, kendisini okumaya verdi. Özellikle sosyal bilimlerde kendini geliştirme imkanı buldu.
  • Meşrutiyet'in ilanı üzerine İttihat ve Terakkinin Diyarbakır teşkilatını kurdu. 1909'da Selanik'te yapılan kongreye Diyarbakır delegesi olarak katıldı. 
  • 1910’da Diyarbakır Maarif Müfettişi oldu. Daha sonra ailesini de alarak Selânik’e gitti.
  • Selanik'te açılan İttihat ve Terakki Mekteb-i Sultanisinde ülkedeki ilk sosyoloji derslerini verdi (1911). 
  • Selanik'te geçirdiği kısa dönemde Genç Kalemler dergisini çıkaran Ömer Seyfettin ve Ali Canip Yöntem ile tanıştı. Türk milliyetçiliğini öne çıkaran şiir ve yazılarını Genç Kalemler'de yayımladı. 
  • "Turan" adlı şiiri 1911'de yayımlandı. Turancılık, dünya üzerinde yaşayan bütün Türkleri bir bayrak altında toplama idealidir. Kısa bir süre sonra Turancılığın gerçekleşme imkanının olmadığını görerek ülkenin gerçek koşullarına uygun bir milliyetçilik anlayışına geçti.
  • Genç Kalemler dergisinde çıkan "Altın Destan" manzumesinde Gök Alp imzasını kullandı. Bu tarihten sonra da hemen bütün eserlerinde Ziya Gökalp adını tercih etti.
  • Balkan Savaşları başlayınca İstanbul'a dönmek zorunda kaldı. Mart 1912'de yenilenen Meclis-i Mebûsan seçimlerinde Ergani Madeni mebusu oldu. 
  • 1914'te dergilerde çıkan şiirlerini "Kızıl Elma" adıyla bastırdı.
  • Birinci Dünya Savaşı sırasında Darülfünunda sosyoloji profesörlüğüne getirildi.
  • Üniversitedeki dersleri ile Türk milliyetçiliğini sistemli bir hâlâ getirmeye çalıştı. "Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak" adlı incelemesi 1918'de yayımlandı.
  • Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda işgal kuvvetlerince Malta'ya sürgüne gönderildi.  1921'in Mayıs ayına kadar sürgünde kaldı. Sürgünden bir süre sonra ailesiyle Diyarbakır'a döndü.
  • Diyarbakır'da "Küçük Mecmua" adıyla bir dergi çıkardı. 
  • Yazılarıyla Milli Mücadele'ye destek verdi.
  • 1923 Maarif Vekaleti (Milli Eğitim Bakanlığı) Telif ve Tercüme Encümeni Reisliğine tayin edilerek Ankara'ya gitti. 
  • 1923’te toplanan II. Büyük Millet Meclisinde Diyarbakır milletvekili olarak görev yaptı.
  • Ankara'da bulunduğu dönemde Türkçülük akımının en önemli eseri olarak kabul edilen "Türkçülüğün Esasları" adlı kitabı yayımlandı.
  • 1924 yılının Ekim ayında rahatsızlanan Gökalp, tedavi için gittiği İstanbul'da 24 Ekim 1924'te öldü. 
Düşünceleri ve Edebi Kişiliği
  • Ziya Gökalp her şeyden önce bir düşünce insanıdır. 
  • Mustafa Kemal Atatürk'ün Türkiye Cumhuriyeti'ni kurarken görüşlerinden etkilendiği üç isimden biridir. (Diğerleri Namık Kemal ve Tevfik Fikret)
  • Onun dil ve edebiyat alanındaki düşünceleri hem Türk dili ve edebiyatının gelişmesinde hem de Millî Edebiyat Akımının ortaya çıkmasında önemli rol oynamıştır.
  • Düşüncelerini okumuş kesimlere anlatırken düz yazıyı, aynı düşünceleri halka ve çocuklara anlatırken de nazmı (şiiri) tercih etmiştir. (bk. Lisan Şiiri)
  • Şiirleri sanatsal yönden başarılı değildir. Gökalp için şiir amaç değil düşüncelerini ifade etmek için bir araçtır.
  • Türk milliyetçiliğinin fikir babası kabul edilmektedir. Ona göre millet, "dilce, dince, zevk ve ahlak bakımından benzer bireylerden oluşan topluluktur." Millet tanımı içinde "ırk" kavramına yer vermeyen Gökalp'e göre "Türk'üm" diyen herkesi Türk saymak gerekir.
  • Ona göre Türk aydınının iki önemli görevi vardır. Birincisi Batı'yı yakından takip edip muasır medeniyete giden yolları halka anlatmak. İkincisi ise halka yakın olup milli kültürü yakından tanımak. 
  • Gökalp'e göre milli kültürün en önemli cephesi "dil"dir. Bu konuda öne çıkan görüşleri şöyledir: Yazı dili ile konuşma dili arasındaki büyük fark kapatılmalı, yazı dili olarak İstanbul ağzı benimsenmeli, Arapça-Farsça tamlamalar ve dil kuralları dilden atılmalı, Türkçe karşılığı olmayan ve halk tarafından benimsenmiş yabancı sözcükler dilde kalmalı, Türkçe için ilmî bir gramer çalışması yapılmalı... 
  • Millî ve modern bir edebiyata sahip olmak için sanatçılarımızın Batı edebiyatından önce halk edebiyatını yakından tanımaları gerektiğine inandı.
  • Aruz ölçüsü bırakılarak hece ölçüsünün kullanılması gerektiğine inanan Gökalp'in aruz ölçüsü ile yazdığı son şiiri Turan'dır.
Tüm Eserleri
Manzum Eserleri 
  • Şakî İbrâhim Destanı: Her biri üçer mısralık 110 bentten meydana gelen destan hece vezniyle yazılmıştır.
  • Kızıl Elma (Şiir)
  • Yeni Hayat (Didaktik manzumeler)
  • Altın Işık: Yedisi mensur, sekizi manzum olmak üzere on beş halk masalı ile “Alparslan” adlı kısa manzum bir piyesten oluşan eser.
İlmi Eserleri
  • Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak
  • Türk Töresi
  • Türkçülüğün Esasları
  • Türk Medeniyeti Tarihi
Mektupları
  • Limni ve Malta Mektupları 
Şiirlerinden 
İlgili Sayfa
Yararlanılan Kaynaklar
  • Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, Kenan Akyüz
  • TDV İslam Ansiklopedisi, Ziya Gökalp Maddesi, M. Orhan Okay
  • Ziya Gökalp'in Şiir Dünyası ve Şiirlerinin Bir Dökümü, Nesrin Karaca

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretebilmemiz için hem "Takip Et" butonuna tıklayarak hem de yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.