Kaside

  • Din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan şiirlerdir.
  • Beyit sayısı genellikle 33 ile 99 beyit arasındadır. Ancak 33'ten az ya da 99 beyitten çok meydana gelen kasideler de yazılmıştır.
  • Kafiye şeması aa / ba / ca / da / ea... şeklindedir. Kaside ile gazelin kafiye şeması aynıdır.
  • Gazelde olduğu gibi ilk beyte matla, son beyte makta denir.
  • Şairin mahlasının geçtiği beyte ise taç beyit denir. Taç beyit, genellikle fahriye ya da dua bölümünde olur.
  • Kasidenin en güzel beytine beytülkasid denir.
Bölümleri
1- Nesib (teşbib): Kasidenin giriş bölümüdür. 15-20 beyit kadar sürer. Burada, asıl konuya geçilmeden önce âşıkâne duygular ya da ramazan, bayram, bahar, yaz gibi konular ele alınır. 
Aşağıda Nefi'nin IV. Murat'a yazdığı ve teşbib bölümünde işlediği konu nedeniyle Bahar Kasidesi olarak bilinen kasidenin ilk beyti verilmiştir:
Esdi nesim-i nevbahar açıldı güller subhdem - a
Açsun bizüm de gönlümüz saki meded sun cam-ı cem - a
Açıklaması: İşte bak ilkbahar rüzgârı esti, seherle birlikte güller de açtı... Ey saki, bize de sen, şarabın mucidi olan, efsane hükümdar Cem’in kadehinden sun, bize yardımcı ol ki bizim de gönlümüz açılsın, ferahlasın... Bize de ilham gelsin.
2- Girizgâh: Genellikle tek beyit olur. Nesib'den sonra kasidenin asıl bölümü olan methiyeye geçiş için kullanılır. 
Aşağıda Nedim'in dönemin Sadrazamını övmek için yazdığı kasidenin girizgâh bölümü örnek olarak verilmiştir. Nesib (teşbib) bölümünde İstanbul'un güzelliklerini anlatan şair methiyeye geçmeden önce bu beyti söylemiştir. 
İstanbul'un evsâfını mümkün mü beyân hiç
Maksûd heman Sadrı kerem-kâre senadır
Açıklaması: İstanbul'un nitelikleri anlatıp bitirmek mümkün mü hiç. Maksat cömert Sadrazamı övmektir.
3- Methiye: Kasidenin asıl ve en uzun bölümüdür. Bu bölümde şair kasideyi kime sunacaksa onun yüceliklerini, başarılarını, erdemlerini anlatıp övgüsünü yapar. 
Aşağıda Fuzuli'nin Su Kasidesi'nin methiye bölümünden bir beyit örnek olarak verilmiştir. Şair bu kasideyi (Naat) Hz. Peygamber'i övmek için yazmıştır. 
Yâ Habîballah yâ Hayre'l beşer müştakunam
Eyle kim leb-teşneler yanup diler hemvâra su 
Açıklaması: Ey Allah'ın sevgilisi! Ey insanların en hayırlısı! Susamışların yanıp daima su diledikleri gibi ben de seni özlüyorum.
4-Tegazzül: Kasidenin içine yerleştirilmiş küçük bir gazelin bulunduğu bölüm. Arapça olan tegazl sözcüğünün gazelden türediğini fark etmek akılda kalması açısından yararlı olacaktır. Bu bölüm her kasidede olmaz.
5- Fahriye: Şair bu bölümde kendini ve şiirini över. Bu bölüm de tegazzül gibi her kasidede bulunmaz. 
Divan şiirinde fahriye dendiğinde akla ilk gelen isim Nefi'dir. Fahriye bölümlerini alışılmışın dışında uzun tutan şair aşağıdaki beyitte şairlik tabiatını IV. Murat'ın kişiliği ile eş konumda görmektedir. 
Benim gibi senâ-hânın sen olsan n’ola memdûhu
Ki zâtın gibi tab’ım dahi bî-mânend ü hemtâdır
Açıklaması: Benim gibi bir övgücünün övdüğü sen olsan buna şaşılmaz çünkü senin kişiliğin gibi benim yeteneğim de bir tanedir, eşsizdir.
6- Dua: Kasidenin son bölümüdür. Bu bölümde şair, kaside yazdığı kişi için dua eder. 
Kaldur elin eyle du'a buldı kasiden intiha
Şimdi du'a etmek sana hem müstehabdur hem ehem 
Açıklaması: Elini kaldır ve dua et artık kasiden sona erdi. Dua etmek senin için hem güzel hem de gereklidir.
Konularına Göre Kasideler:
  • Tevhit: Allah'ın birliğini anlatır.
  • Münacat: Allah'a dua etmek, yakarmak amacıyla yazılır.
  • Naat: Hz. Peygamberi övmek için yazılır.
  • Methiye: Devrin ileri gelenlerini övmek için yazılır.
  • Hicviye: Devrin yöneticilerini eleştirmek için yazılır.
  • Bahariye: Bahar mevsiminin güzelliğini anlatır.
  • Iydiyye: Bayram günlerinin önemini ve güzelliğini anlatır.
  • Cülûsiye: Padişahın tahta çıkışı nedeniyle yazılır.
  • Şitaiye: Kış mevsiminin güzelliklerini anlatır.
  • Rahşiye: Özellikle padişah atlarını övmek için yazılır.
Yararlanılan Kaynaklar için Kaynakça sayfasına bakınız.
İlgili Sayfalar

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretebilmemiz için hem "Takip Et" butonuna tıklayarak hem de yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.