İstiare (Eğretileme)

• Bir sözcüğün benzetme amacıyla başka bir sözcük yerine kullanılmasıdır. 
• İstiarenin temeli, benzetmeye (teşbihe) dayanır. 
• Benzetmenin iki temel ögesinden (benzeyen ya da kendisine benzetilen) sadece biri ile yapılır. 

İstiare iki şekilde yapılır:

Kendisine benzetilen ile yapılırsa açık istiare,
Benzeyen ile yapılırsa kapalı istiare olur.

Örnekler 

• Kurban olam, kurban olam
Beşikte yatan kuzuya

Açıklaması: Beşik sözcüğünden anlıyoruz ki bebek, kuzuya  benzetilmiş. Sadece kendisine benzetilen (kuzu) söylendiği için açık istiaredir.

• Akıyor nur gördüğüm dereden

Açıklaması: Dizede su nura benzetilmiş fakat su söylenmemiş. Sadece kendisine benzetilen ile yapıldığı için açık istiaredir.

• Gözlerimde bulut geldim işte kapına

Açıklaması: Dizede gözyaşı yağmur dolu buluta benzetilmiş. Dizede sadece kendisine benzetilen bulut söylenmiş. Sadece kendisine benzetilen ile yapıldığı için açık istiare örneğidir. 

• Bâkıyâ mahsûl-i ömri vaktidür şimden girü
Akçe döküp dîdeden bir bir hisâb itmek gerek

Açıklaması: Beyitte "akçe" sözcüğü gözyaşına benzetilmiştir. Şair beyitte kendisine seslenerek ömrünün bitmek üzere olduğunu ve bundan sonra gözyaşı akçelerini döküp hesaplamak gerektiğini söyler. Şair hayatta gözyaşından başka hiçbir şey biriktirmediğini söylemektedir. Kendisine benzetilenle (akçe) yapıldığı için açık istiaredir. (Bâkıyâ: ey Baki, dide: göz) 

• “Milupa, şampiyonlara iyi gelecek” (bebek maması reklamı)

Açıklaması: Reklamda, “şampiyon” kelimesi ile “bebekler” kastedilmiştir. Sadece kendisine benzetilen (şampiyon) söylendiği için açık istiaredir.

• Can bedende durmaz, uçar 

Açıklaması: Uçmak eyleminden anlıyoruz ki insanın canı kuşa benzetilmiş ancak kuş söylenmemiş. Yani sadece benzeyen (can) söylenmiş bu nedenle kapalı istiare vardır. 

• Yüce dağların başında  
Salkım salkım olan bulut

Açıklaması: Dizelerde bulutlar üzüme benzetilmiş yani kendisine benzetilen üzümdür. Dizelerde sadece benzeyen durumundaki bulutlar söylendiği için bu bir kapalı istiaredir.

• “Red Bull insanı kanatlandırır” (Enerji içeceği reklamı)

Açıklaması: Reklamda, insan kuşa benzetilerek kuş kadar hafifleteceğine değinilmektedir. Bunu yaparken kuşu hatırlatan bir eylem olan “kanatlandırır” kelimesi kullanılmıştır. Bu nedenle bu örnek kapalı istiaredir.

Yaygın (Temsilî) İstiare  

• İstiarenin şiirin tamamına yayılmış olan biçimine yaygın (temsilî) istiare denir. 
• Yaygın istiare benzetmenin temel ögelerinden (benzeyen, kendisine benzetilen) birisi ile ve birden çok benzerlik sıralanarak yapılır. 
• Ahmet Haşim’in "Merdiven", Yahya Kemal’in "Sessiz Gemi" şiiri, Faruk Nafiz Çamlıbel’in "At" şiiri yaygın istiarenin örnekleri arasındadır. 
• At şiirinde şaha kalkan yağız at Türk milletini temsil etmektedir.

At 

Bin gemle bağlanan yağız at şaha kalkıyor,
Gittikçe yükselen başı Allah’a kalkıyor!
Son macerayı dinlememiş varsa anlatın;
Ram etmek isteyenler o mağrur, asil atın.
Beyhudedir, her uzvuna bir halka bulsa da;
Boştur köpüklü ağzına gemler vurulsa da...
Coştukça böyle sel gibi bağrında hisleri
Bir gün başında kalmayacaktır seyisleri!
Son şanlı macerasını tarihe anlatın:
Zincir içinde bağlı duran kahraman atın
Gittikçe yükselen başı Allah’a kalkıyor;
Asrın baş eğdi sandığı at şâha kalkıyor!

İlgili Sayfalar 

👉 Edebi Sanatlar 

👉 Edebi Sanatlar Çıkmış Sorular