Bilmece

• Bir şeyin niteliklerini üstü kapalı söyleyerek onun ne olduğunu dinleyene ya da okuyana bırakan oyundur.
• Bilmeceler sözlü edebiyat ürünüdür.
• Bilmecelerde halkın anlayış, kavrayış ve zekâsını görmek mümkündür.
• Bilmece sorma, kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze gelmiş bir gelenektir. 
• Bilmecelerde toplumun düşünce yapısını, ortak beğeni ve kültürünün yansımaları görülür.
• Amaç; adı verilmeden kapalı bir şekilde, yakın-uzak ilişkilerle ve çağrışımlarla ifade edilen varlık, kavram ya da olayı buldurmaktır. 
• Bilmeceyi dinleyen ya da okuyan kişi ipuçlarından yola çıkarak cevabı bulmaya çalışır.
• Cevaplar çoğu kez tek bir sözcüktür.
• Bilmeceler "ol nedir?", "bil bakalım", "bilen bilsin", "ne derler?" şeklinde bir soru cümlesi de içerebilir. Ancak bilmecelerde genelde soru sadece ima edilir.
• Bilmecelerde cevabı tarif etmek için çeşitli söz sanatlarından yararlanılır.
• Bilmecelerin önemli bir kısmı manzumdur (ölçülü, uyaklı şiir).

Muamma ve Lugaz

• Divan şiirindeki muamma ve lugaz da bir tür bilmecedir.
• Muamma, bir kişi ismi üzerine düzenlenmiş manzum bilmecedir.
• Lugaz ise cevabı genelde bir nesne olan manzum bilmecedir.
• Bu iki türde bilmecenin aksine söyleyen bellidir. 

Bilmece Örnekleri

1.

Biz biz idik biz idik
Yüz bin tane kız idik
Gece oldu dizildik
Sabah oldu silindik

2.

Kanadı var uçamaz
Karada da kaçamaz

3.

Parmağı var canı yok
Damarı var kanı yok

4.

Yedi delikli tokmak
Bunu bilmeyen ahmak

5.

Mavi atlas
İğne batmaz
Makas kesmez
Terzi dikmez

6.

Bir acaip kuş gördüm
Yerde yürür izi yok
Eti haram sütü helal
Boğazladım kanı yok

7.

Altı tahta üstü tahta
İçinde bir kanlı softa

8.

Alaca mezar
Dünyayı gezer

9.

Alçacık boylu
Kadife donlu

10.

O yanı kaya
Bu yanı kaya
Ortası sarı maya

11.

Dağlardan, taşlardan
Canlıdan, cansızdan
Yiyilir, içilirden
Yiyilmezden, içilmezden;
Ben söyleyeyim sen bil

12.

Uzun uzun yollardan
Bir acaip kuş gelir
Kırma badem dili var
Söyleyişi hoş gelir

13.

Bir köprüden üç kişi geçer
Biri bakar basar geçer
Biri bakar basmaz geçer
Biri ne bakar ne basar ne geçer

14.

Kaş ile gözden yakın
Söylenen sözden yakın

15.

Ana beni ağlatma
Göz yaşımı damlatma
İnci gibi diziliyim
Kandil gibi asılıyım

16.

Karadandır kazanı
Bacadan çıkar dumanı
Orta yerde oturur
Nice işler bitirir

17.

Katık oldum aşına
Öp beni koy başına
Beni nasıl öğütür
Sor değirmen taşına

Her gün tazelenirim
Her yemekte yenirim
İnce ince dil beni
Hadi kimim bil beni

18.

Baldan tatlı, zehirden acı
İyilik yapana duacı

19.

İki çakı, bir makas
Baca üstünde hokkabaz
Bunu bilmeyen kel papaz

20.

Yer altında yağlı kayış

21.

Dal üstünde sarı oğlan

22.

Derede tin tin
Tepede tin tin
Kemiksiz tin tin

23.

Takır takır takraba
İçinde var akraba

24.

İstanbul’da bir tane
İzmir’de iki tane
Ankara’da hiç yok
Sivrihisar’da pek çok

25.

Buradan baktım birçok
Yanına vardım hiç yok

26.

Akşam kapıları kapanır, sabahları açılır

27.

Çıt çıt hamam,
Kubbesi tamam
Bir kız aldım
Babası imam

28.

Kolu var, eli yok
Karnı var, kanı yok

29.

Yer altında evleri var
Eğri büğrü yolları var

30.

Alçacık dallı
Yemesi ballı

31.

Nar tanesi, nur tanesi
Dünyamızın bir tanesi

32.

Kapıyı açar, kapamadan kaçar

33.

Çarşıdan alınmaz
Tadına doyulmaz
Mendile konulmaz

34.

Lamba düştü is dedi
Tabak düştü tan dedi
Annem bana bul dedi

35.

Ot yedim etlendim
Süt içtim sütlendim
Aç kapıyı Fatma
Dört ayakla ben geldim

36.

Teptim tekerlendi
Yedim şekerlendi
Bir güzel âdem
Bal ile badem

37.

Denizin ortasında ne var
Dünyanın ortasında ne var
Konya’nın ortasında ne var

38.

Altı mermer, üstü mermer
İçinde bir gelin oynar

39.

Bir oğlum var, kat kat göyneği var

40.

Şekere benzer tadı yok
Gökte uçar kanadı yok

41.

Bilmece bildirmece
Dil üstünde kaydırmaca

42.

Bir dedem var, kırk kürk giymiş, gene diyor ki üşüyorum.

43.

Benim bir fıçım var
Bin deliği var
Gene su tutar
Gene su tutar.

44.

Aşağıdan gelir âdem ile
İçi dolu badem ile
Ağzı yok, dili yok
Gene konuşur âdem ile.

45.

Uzun uzun akalar
Ak sakallı babalar
Gelir, gider duramaz
Gece gündüz çabalar

46.

Ufacık kuşlar
Camiyi taşlar
Kendi kazanır
Ele bağışlar

47.

Üstünden çiçek açar, altından su geçer.

48.

Yaz gelince bize yeşil sarıklı, mor cübbeli. uzun külahlı dervişler gelir.

49.

Göğe bir yapı yaptırdım, ne takıltısı işitildi, ne yongası yere düştü.

50.

Dal üstünde al yanak

İnanmazsan ye de bak

51.

Yeşil iken al olur
Zerre zerre dal olur
Meyledince siyaha
Lezzet verir damağa
Tutar isen yavaş tut
İki elin kan olur

İlgili Sayfa

👉 Anonim Halk Edebiyatı

Cevaplar

1.yıldız
2. balık
3. eldiven
4. baş
5. gökyüzü
6. arı
7. kaplumbağa
8. göz
9. patlıcan
10. yumurta
11. bilmece
12. mektup
13. kucağı çocuklu gebe kadın
14. ecel
15. nar
16. soba
17. ekmek
18. dil
19. leylek
20. yılan
21. ayva
22. kelebek
23. beşik
24. "i" harfi
25. sis
26. perde
27. saat
28. ceket
29. karınca
30. çilek
31. ay
32. rüzgâr
33. uyku
34. İstanbul
35. koyun
36. kavun
37. "N" harfi
38. dil
39. soğan
40. kar
41. dondurma
42. lahana
43. sünger
44. mektup / telgraf
45. dalga
46. bal arısı
47. gaz lambası
48. bamya
49. örümcek ağı
50. elma
51. dut

Yararlanılan Kaynaklar

• Ortak Sır Kalıplarımız: Türk Dünyası Bilmeceleri Üzerine, Dilek Türkyılmaz
• Sosyal Bir Ders Materyali Olarak Bilmecelerin Çocukların Gelişim Alanlarına Katkılarının İncelenmesi: Konya Örneği, Abdülkadir Kabadayı
• Halk Bilmeceleri, Abdülhakim Altuntop