Anonim Halk Edebiyatı

• Kim tarafından söylendiği bilinmeyen halka mal olmuş ürünleri içine alan edebiyattır.
• Bu edebiyatın ürünleri şunlardır: mani, türkü, halk hikayeleri, efsane, masal, fıkra, tekerleme, bilmece, seyirlik halk oyunları...

Mani

• Halk şiirinin en küçük nazım biçimidir. 
• Çoğunlukla 7'li hece ölçüsü ile söylenir. 
• Ancak daha az ya da daha çok heceden oluşan maniler de vardır.
• Genelde aaxa şeklinde uyaklanır.
• Çoğunlukla tek bir dörtlükten oluşur. 
• İlk iki dize genelde hazırlık dizeleri olup asıl anlatılmak istenen son iki dizede verilir.

👉 Mani hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Türkü

• Değişik ezgilerle söylenen "kavuştak" adı verilen tekrarlanan dizelerin bulunduğu anonim halk edebiyatı nazım şeklidir. 
• Türküler, Anadolu insanının kendisini ifade etme yoludur. Bu bakımdan türkülerin konuları çok çeşitlidir. Ninniler, ağıtlar, aşk türküleri, askerlik türküleri, kahramanlık türküleri, oyun türküleri gibi.
• Türküler, hece ölçüsünün bütün kalıplarıyla söylenir, en çok yedili, sekizli ve on birli hece ölçüsü kullanılır.
• Türküler yapı bakımından iki ana bölüme ayrılır: Bent ve Kavuştak (bağlantı). Bent, türkünün asıl sözlerinin olduğu bölümdür. 
• Kavuştak ise her bendin sonunda tekrarlanan "nakarat" bölümüdür.
• Bentler ve kavuştaklar kendi içinde uyaklanır.

👉Türkü hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Ninni

• Ninniler, çocukları uyutmak için belli bir ezgiyle söylenen anonim halk edebiyatı ürünleridir. 
• Ninniler ezgiyle icra edildiklerinden türkü olarak da kabul edilir ve “beşik türküsü" olarak adlandırılır. 

👉 Ninni hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Masal

• Düz yazı (nesir) şeklinde söylenir. Kimi masallarda kısa da olsa manzum parçalar görülür.
• Masallar tamamen hayal ürünüdür.
• Anonim bir türdür. 
• Masalın giriş bölümünde tekerleme denilen kalıplaşmış sözlere yer verilir. 
• Olamayacak şeylerin sıralandığı başlangıç tekerlemesi, hem dinleyenlerin ilgisini çekme hem de birazdan anlatılacak olağanüstü olaylara dinleyiciyi hazırlama işlevi görür.
• Masalın son bölümünde ise masalda gelişen olaylar sonuca bağlanarak masal bir tekerleme bitirilir.
• Masallarda dinî inançlar ve millî duygular pek işlenmez (evrenseldir). 
• Masal kişileri bir padişah, bir tüccar, bir kocakarı, Altın Toplu Sultan ya da Keloğlan gibi yersiz adsız kişilerdir. İnsanların yerini kimi masallarda hayvanlar alır ya da maceralarına devler, periler, ejderhalar... gibi gerçekte var olmayan tabiatüstü varlıklar karışır. 
• Masallarda dinleyenlerin alacağı dersler vardır. 
• Masallar mutlu sonla biter. 
• Olayların geçtiği zaman belirsizdir. 
• Masalların anlatımında çoklukla duyulan geçmiş zaman (-miş) ya da geniş zamanın rivayeti kullanılır.
• Masallarda mekanlar da belirsiz ya da gerçekte var olmayan yerlerdir. 
• Masalların dili sade, üslubu da akıcıdır.  
• Masallar yoğun bir anlatıma sahip kısa anlatılardır.
• Pertev Naili Boratav ile Eflatun Cem Güney'in Türk masalları üzerine yaptıkları birçok derleme ve çalışma mevcuttur.

👉 Masal ile ilgili ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Fıkra

• Nükte içeren kısa hikayecik. 
• Mensur (düzyazı) eserlerdir.
• Anlatmaya dayalı metinlerdir.
• Az sözle çok şey anlatması, güldürürken düşündürmesi, mizah yoluyla toplumsal sorunlara değinmesi gibi özellikleriyle öne çıkan bir türdür. 
• Sözlü edebiyat ürünlerinden biridir (anonim).
• Başlangıçta ferdi bir karaktere sahipken zamanla anonimleşerek halka mal olmuştur.
• Halkın ortak zevk ve anlayışını yansıtır.
• Bu tür anlatılar; ince bir mizah, keskin bir alay ya da hikmetli bir söz içerir.
• Amaç güldürürken düşündürmektir.
• Fıkralarda ayrıntıya, uzun tasvirlere, anlatım sanatına yer yoktur.
• Genellikle bir tipe veya zümreye bağlı olarak anlatılır.

👉 Fıkra ve Fıkra tipleri hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Efsane 

• Efsane; bir yer, kişi ya da olay hakkında inanılarak anlatılan, genellikle olağanüstü özelliklere sahip, sanatsal üslup kaygısından yoksun kısa anlatılardır. 
• Anonim halk edebiyatı ürünleridir.
• Kısa mensur (düzyazı) anlatılardır.
• Konuşma diliyle söylenir, edebî bir kaygı içermez.
• Konusu bir kişi, yer veya olaydır.
• Çoğunlukla olağanüstü olayları içerir.
• Efsaneyi aktaran kişi ve dinleyiciler anlatılanların gerçek olduğuna inanır. Bu, efsaneyi masaldan ayıran en önemli özelliktir.
• Kimi efsanelerde kutsiyet vardır. Din büyüklerinin yaşamları ve olağanüstü davranışlarıyla ilgili bu tür efsanelere "menkıbe" denmektedir.
• Efsaneler, genelde bir mesaj ya da öğüt verir.
• İçinden çıktığı toplumun kültürel değerlerini içerir. Ancak bazı efsanelerin benzerlerini farklı kültürlerde de görmek mümkündür.

👉 Efsaneler hakkında ayrıntılı bilgi ve efsane örnekleri için tıklayınız.

Menakıpname

• Menkıbe; din büyüklerinin (ermiş kişi, evliya) yaşamları, maceraları ve olağanüstü davranışlarıyla ilgili hikayelerdir.
• Menakıp, menkıbe sözcüğünün çoğul halidir.
• Menakıpname ise menkıbelerden oluşan eserlere verilen ortak isimdir.
• Birer sözlü edebiyat ürünü olan menkıbeler, sözlü kültürde çeşitlenerek yayılır. 
• Bu tür eserleri diğer sözlü edebiyat ürünlerinden (masal, efsane vb.) ayıran temel özellikler şunlardır: gerçek kişileri konu alması, ilgili kişinin yaşadığı zaman ve mekânın bilinmesi, anlatılan olayın gerçek olduğuna inanılması.

 👉 Menakıpname hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Halk Hikayeleri

• Gerçeğe yakın olayların yer yer doğaüstü unsurlarla birlikte verilerek anlatıldığı uzun soluklu anlatım türüdür. 
• Geleneksel bir içeriği olan, kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarılan öykülerdir.
• Halk hikayeleri, destan söyleme geleneğinin devamıdır. 
• Nazım - nesir karışık bir yapıya sahiptir. Nazım (şiir) bölümü saz eşliğinde söylenir.
• Sözlü edebiyat ürünleridir (anonim).
• Kişiler ve olaylar gerçeğe yakındır; olağanüstülükler sınırlıdır.
• Bu hikâyelerin metinleri kurmacadır ve bu metinlerde dil şiirsel işleviyle kullanılmıştır.
• Genellikle aşk ve kahramanlık konuları işlenir. Bazı hikayelerde aşk ve kahramanlık beraber işlenir. 
• Halk hikayelerinin yayılıp tanınmasında âşıkların yanı sıra XV. yüzyıldan itibaren özellikle büyük şehirlerde rastlanan meddahların da önemli bir rolü olmuştur.
• Ortaya çıktıkları dönemin sosyal, siyasal ve kültürel özelliklerini yani zihniyeti yansıtır.
• Olaylar halkın anlayacağı sade bir dille anlatılır.
• Halk hikâyesinin içinde masal, efsane, fıkra, deyim, atasözü, bilmece örneklerine rastlanabilir.
• Genellikle mutlu bir biçimde biter.
• Halk hikâyeleri ilahî bakış açısı ile oluşturulur. 

👉 Halk Hikayeleri ile ilgili ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Tekerlemeler

• Ses ve sözcük oyunlarıyla kurulan kalıplaşmış sözlerdir.
• Tekerlemelerde güldürmeye, şaşırtmaya, abartmaya dayalı söz kalıpları birbiri ardınca sıralanır.
• Tekerlemeler; bağımsız olarak söylendiği gibi masallarda, meddah hikayelerinde, halk tiyatrosunda, çocuk oyunlarında ya da bilmecelerde de görülür.
• Belli bir konusu yoktur.
• Tekerlemeler, anlamlı olabildiği gibi anlamsız sözlerden de oluşabilir.
• Mensur (düzyazı), manzum (ölçülü-uyaklı şiir) manzum-mensur karışık olmak üzere üç şekilde olabilir.
• Tekerlemeler oluşturulurken seci, aliterasyon, ölçü, uyak gibi ahengi ve ritmi sağlayan unsurlardan yararlanılır.

👉 Tekerlemeler hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Bilmeceler

• Bir şeyin niteliklerini üstü kapalı söyleyerek onun ne olduğunu dinleyene ya da okuyana bırakan oyundur. 
• Amaç; adı verilmeden kapalı bir şekilde, yakın-uzak ilişkilerle ve çağrışımlarla ifade edilen varlık, kavram ya da olayı buldurmaktır. 
• Cevaplar çoğu kez tek bir sözcüktür.
• Bilmeceler "ol nedir?", "bil bakalım", "bilen bilsin", "ne derler?" şeklinde bir soru cümlesi de içerebilir. Ancak bilmecelerde genelde soru sadece ima edilir.
• Bilmecelerde cevabı tarif etmek için çeşitli söz sanatlarıdan yararlanılır.
• Bilmecelerin önemli bir kısmı manzumdur (ölçülü, uyaklı şiir). 

👉 Bilmece hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Geleneksel Türk Tiyatrosu

• Modern tiyatronun dışında kalan ve kökleri İslamiyet öncesine kadar dayanan Türk seyirlik oyunları genel olarak Geleneksel Türk Tiyatrosu olarak anılmaktadır.  
• İslamiyet öncesinde sığır, yuğ, şölen adları verilen törenlerindeki gösteriler Türk tiyatrosunun ilk örnekleri sayılabilir.

Geleneksel Türk tiyatrosunun başlıca ürünleri şunlardır:

• Meddah
• Gölge Oyunu (Karagöz)
• Orta Oyunu
• Köy Seyirlik Oyunları

Genel Özellikleri

• Bu oyunların tümü sözlü edebiyat ürünüdür.
• Yazılı bir metne dayanmazlar.
• Usta-çırak ilişkisi ile gelişir ve devam eder.
• Müzik ve dans bu oyunların ayrılmaz bir parçasıdır.
• Taklit tüm oyunlarda önemli bir yere sahiptir.
• Oyunlarda "gerçekçi" değil, "soyut" (simgesel) bir anlatım kullanılır (göstermeci tiyatro).
• Oyunlardaki genel amaç güldürmek ve eğlendirmektir.

👉 Geleneksel Halk Tiyatrosu hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

İlgili Sayfa

👉 Halk Edebiyatı Ana Sayfa