Muhammes (Beşlik)

• Divan şiirinde beşer dizelik bentlerden oluşan manzume. 
• Muhammes, beş sayısını ifade eden "hamse" sözcüğünden türemiştir. 
• Konu bakımından bir sınırlama yoktur. Ancak felsefi düşünceler, tasavvuf, övgü ve aşk en çok işlenen konulardır. 
• Bent sayısı genelde 4 - 8 bent arasında değişir. 
• Kafiye düzeni farklılık gösterse de genelde ilk bent birbiriyle kafiyeli (aaaaa), sonraki bentlerin son dizesi ilk bent ile kafiyelidir: (bbbba, cccca, dddda...)
• Eğer son bir veya iki dize aynen tekrar ederse bu tür muhammeslere de mütekerrir muhammes denir.

Tardiye Nedir?

• Muhammesin özel bir biçimidir.
• 18. yüzyıl şairi Şeyh Galip dışında divan şairleri tarafından pek tercih edilmemiştir.
• Muhammesten en önemli farkı -özellikle birinci bentte- birbiriyle kafiyeli olan son dizelerin bentteki diğer dizelerle kafiyeli olmamasıdır. 
• Kafiye şeması: aaaab / ccccb / ddddb... 
• Muhammes aruzun her kalıbıyla yazıldığı hâlde tardiye aruzun "Mef’ûlü, Mefâilün, Feûlün" kalıbıyla yazılır.

Muhammes Örneği


Gül hazin, sümbül perişan, bağzarın şevki yok
Derd-nâk olmuş hezâr-ı nağmekârın şevki yok
Ah eder, inler nesim-i bîkararın şevki yok
Başka bir haletle çağlar, cûybârın şevki yok
Geldi amma neyleyim, sensiz baharın şevki yok

Farkı yoktur giryeden rûy-ı çemende jâlenin
Hûn-ı hasretle dolar câm-ı safâsı lâlenin
Meh bile zücretle âğûşunda ağlar hâlenin
Gönlüme tesîri olmaz âteş-i seyyâlenin
Geldi amma neyleyim, sensiz baharın şevki yok

Ruha verdikçe peyâm-ı hasretin her sehâb
Cana geldikçe temâşâ-yı ufuktan pîç ü tâb
İhtizaz eyler çemen izhâr eder bin ıztırâb
Hem tabiat münfail hecrinle hem gönlüm harâb
Geldi amma neyleyim, sensiz baharın şevki yok


Recaizade Mahmut Ekrem

İlgili Sayfa

• Divan Şiiri Nazım Şekillerine Giriş

Yararlanılan Kaynaklar

• İskender Pala, Divan Şiiri Sözlüğü
• Muhsin Macit, Nedim Divanı