Mani

• Halk şiirinin en küçük nazım biçimidir.
• Mani söyleme, yüzyılların deneyimlerinden süzülerek biçimlenmiş, belirli kuralları olan, kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze ulaşmış bir gelenektir.
• Ele aldığı konuların çeşitliliği, dize sayısı, uyak düzeni ve söyleyiş farklılığı ile kendini belli eder.
• Manilerin konuları oldukça çok çeşitlilik gösterir: Anadolu'da günümüzde azalmaya başlasa da ekin ekilirken, davar güdülürken, hasat kaldırılırken ya da bayramlarda, şenliklerde, evlenme törenlerinde, kına gecelerinde, gelin hamamında, düğün bayrağı dikildiğinde, gelinin başında, sünnet törenlerinde mani söylenir. Bunun yanında eski şehir yaşantısında ramazan bekçi ve davulcularının söylediği manilerin de ayrı bir yeri vardır. 

Genel Özellikleri:

• Çoğunlukla 7'li hece ölçüsü ile söylenir. 
• Ancak daha az ya da daha çok heceden oluşan maniler de vardır.
• Tek dörtlükten oluşur.
• İlk iki dize genelde hazırlık dizeleri olup asıl anlatılmak istenen son iki dizede verilir.
• Genelde "aaba" şeklinde uyaklanır.

Mani Türleri:

Düz Mani: 7'li hece ölçüsü ile söylenen ve dört dizeden oluşan mani türüdür. Uyak düzeni genelde "aaba" biçimindedir.

Düz Mani Örnekleri

• Âşık demiş iz olsun — a
Tara zülfün düz olsun — a
Doksan dokuz yaram var — b
Bir de sen vur yüz olsun — a

• Şu bağlar bizim olsa 
Yaprağı üzüm olsa
Yârin uykusu gelmiş
Yastığı dizim olsa

• Ah fındığım fındığım
Dallarına konduğum
Vermedi seni bana
Sakalını yolduğum

Kesik Mani: Birinci dizesi 7 heceden az, anlamlı ya da anlamsız bir sözcük grubu olan maniler. Bu kesik dize sadece kafiyeyi hazırlar. Bu tür maniler genellikle cinaslı olur (cinaslı mani). 

Kesik / Cinaslı Mani Örnekleri

• Dağ bana 
Bahçe sana bağ bana
Değme zincir kâr etmez
Zülfin teli bağ bana

• Güle naz 
Bülbül eyler güle naz
Girdim bir dost bağına
Ağlayan çok gülen az 

• Yara sızlar
Ok değmiş yara sızlar
Yaralının halinden
Ne bilsin yarasızlar

Yedekli (artık) mani: Düz maninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek söylenen maniler. Eklenen dizeler, maninin anlamını pekiştirmeye yarar. Yedekli mani örnekleri:

• Garpuz kestim soyudu
Yâr dizimde uyudu
Garpuzu bıçahladım
Dört yanın saçahladım
Dün gece hardaydın
Yastığı gucahladım (Muş yöresi)

• İlkbahara yaz derler
Şirin söze naz derler
Kime derdim söylesem
Bu dert sana az derler
Kendin ettin kendine
Yana yana gez derler

Deyiş (Karşılıklı Mani): İki kişinin karşılıklı söylediği manilerdir. Soru yanıt şeklinde düzenlenir. Bir başka kişinin ağzındanmış gibi aktarıldığı şekilleri de vardır.

• Aşıklar 

Oğlan:
Turuncumun sarısı
Oldu gece yarısı
Sarılıp da yatmazsam
Geçmez gönlüm ağrısı 

Kız:
Turuncumun sarısı
Olsun gece yarısı
Ne sararım ne yatarım
Sürsün gönlün ağrısı

Oğlan:
Bahçelerde pıtırak
Gel sevdiğim oturak
Oturak da ne yapak
Evlenek de kurtulak

Kız:
Karanfil deste deste
Beni anamdan iste
Eğer anam vermezse
Son cevap benden iste

• Gelin-Kaynana

Bağda erik kaynana
Dişin gedik kaynana
Oğlun çerez getirmiş
Sensiz yedik kaynana  

Başı saçaklı gelin
İpten kuşaklı gelin
Dün geldin adam oldun
Leylek bacaklı gelin

İlgili Sayfa

Anonim Halk Edebiyatı

Yararlanılan Kaynaklar

Kaynakça