Mani

• Anonim halk şiirinin en küçük nazım biçimidir.
• Mani söyleme, yüzyılların deneyimlerinden süzülerek biçimlenmiş, belirli kuralları olan, kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze ulaşmış bir gelenektir.
• Ele aldığı konuların çeşitliliği, dize sayısı, uyak düzeni ve söyleyiş farklılığı ile kendini belli eder.
• Manilerin konuları oldukça çok çeşitlilik gösterir: Anadolu'da günümüzde azalmaya başlasa da kadınlar ve erkekler ekin ekerken, davar güderken, hasat kaldırırken, bayramlarda, şenliklerde, evlenme törenlerinde, kına gecelerinde, gelin hamamında, düğün bayrağı dikildiğinde, gelinin başında, imeceyle iş tutarken, sünnet törenlerinde mani söylenir. Bunun yanında eski şehir yaşantısında ramazan bekçi ve davulcularının söylediği manilerin ayrı bir yeri vardı. 

Genel Özellikleri:

• Çoğunlukla 7'li hece ölçüsü ile söylenir. 
• Ancak daha az ya da daha çok dizeden oluşan maniler de vardır.
• Genelde "aaba" şeklinde uyaklanır.
• Çoğunlukla tek dörtlükten oluşur.
• İlk iki dize genelde hazırlık dizeleri olup asıl anlatılmak istenen son iki dizede verilir.

Mani Türleri:

Düz Mani: 7'li hece ölçüsü ile söylenen ve dört dizeden oluşan mani türüdür. Uyak düzeni genelde aaxa biçimindedir.

• Âşık demiş iz olsun
Tara zülfün düz olsun
Doksan dokuz yaram var
Bir de sen vur yüz olsun

Kesik Mani: Birinci dizesi 7 heceden az, anlamlı ya da anlamsız bir sözcük grubu olan maniler. Bu kesik dize sadece kafiyeyi hazırlar. 

• Dağ bana 
Bahçe sana bağ bana
Değme zincir kâr etmez
Zülfin teli bağ bana

Uyarı: Kesik manilerde eğer kafiye cinaslı ise bunlara cinaslı mani denir. Aşağıda cinaslı maniye iki örnek verilmiştir.

• Güle naz 
Bülbül eyler güle naz
Girdim bir dost bağına
Ağlayan çok gülen az 

• Yara sızlar
Ok değmiş yara sızlar
Yaralının halinden
Ne bilsin yarasızlar

Yedekli (artık) mani: Düz maninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek söylenen maniler. Eklenen dizeler, maninin anlamını pekiştirmeye yarar. Yedekli mani örnekleri:

• Garpuz kestim soyudu
Yâr dizimde uyudu
Garpuzu bıçahladım
Dört yanın saçahladım
Dün gece hardaydın
Yastığı gucahladım (Muş yöresi)

• İlkbahara yaz derler
Şirin söze naz derler
Kime derdim söylesem
Bu dert sana az derler
Kendin ettin kendine
Yana yana gez derler

Deyiş (Karşılıklı Mani): İki kişinin karşılıklı söylediği manilerdir. Soru yanıt şeklinde düzenlenir. Bir başka kişinin ağzındanmış gibi aktarıldığı şekilleri de vardır.

• Aşıklar 

Oğlan :
Turuncumun sarısı
Oldu gece yarısı
Sarılıp da yatmazsam
Geçmez gönlüm ağrısı 

Kız :
Turuncumun sarısı
Olsun gece yarısı
Ne sararım ne yatarım
Sürsün gönlün ağrısı 

• Gelin-Kaynana

Bağda erik kaynana
Dişin gedik kaynana
Oğlun çerez getirmiş
Sensiz yedik kaynana  

Başı saçaklı gelin
İpten kuşaklı gelin
Dün geldin adam oldun
Leylek bacaklı gelin

İlgili Sayfa

Anonim Halk Edebiyatı

Yararlanılan Kaynaklar

Kaynakça