Dini ve Tasavvufi Halk Şairleri Özet

Hacı Bektaş-ı Veli (1178? - 1270)

• Bektaşi Tarikatının kurucusu ve Türk-İslam mutasavvıfı.
• Anadolu aydınlanma felsefesinin önde gelen isimlerindendir.
• Anadolu'nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında büyük katkıları olmuştur. 
• Hacı Bektaş Veli Taptuk Emre'nin, Taptuk Emre de Yunus Emre'nin mürşididir. 
• En önemli eseri Makalat'tır. Tasavvufi nitelikli bir eserdir. Aslı Arapça olan eserdeki ana konu dört kapı ve kırk makamdır. Bektaşi inancında dört kapı - kırk makam tarikat mensubunun geçeceği maddi ve manevi aşamalardır.

👉 Hacı Bektaş-i Veli hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Yunus Emre (1241? - 1320?)

• Türk - İslam mutasavvıfı.
• Yunus Emre; Mevlana, Hacı Bektaşi Veli ve Nasreddin Hoca ile çağdaştır.
• İlahi aşkı ve güzel ahlâkı coşkulu şiirleri ile açık ve samimi bir şekilde dile getirmiştir.  
• Türkçenin edebî bir dil haline gelmesinde önemli bir rol oynamıştır.
• Bilinen iki eseri bulunmaktadır. "Risalet-ün Nushiyye", mesnevi tarzında, aruz vezniyle yazılmış tasavvufi, ahlakî ve dinî bir eserdir.  
• Diğer eseri "Divan" ise ona asıl ününü sağlayan ve daha çok hece ölçüsü ile yazdığı şiirlerden oluşan eserdir. (357 şiir)
• 1991 yılı, UNESCO tarafından "Yunus Emre Sevgi Yılı" olarak ilan edilmiştir.
• Kolay görünen, ancak benzeri söylenmeye kalkılınca zor olduğu anlaşılan, özlü söz söyleme sanatı olan sehl-i mümteni hemen her şiirinde görülür. Bu tür sözler, derin anlamlıdır. (örn: Ete kemiğe büründüm, Yunus diye göründüm)

👉 Yunus Emre hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Abdal Musa (14.yy) 

• Alevi-Bektaşi geleneğinin ünlü erenlerinden biridir. 
• 14. yüzyılda Teke Beyliği idaresindeki Antalya’da yaşamıştır.
• Hayatı hakkındaki bilgiler menkıbelerle karışmıştır.
• Hacı Bektaş-ı Veli’nin haleflerindendir. 
• Kimi kaynaklarda Orhan Gazi'yle Bursa'nın fethinde bulunduğu yazılıdır. 
• Yeniçeri Ocağı'nın kurucularından olduğu sanılmaktadır.
• Kaygusuz Abdal’ın hem mürşidi hem de ona mahlasını veren kişidir.

👉 Abdal Musa hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Hacı Bayram Veli (1352 ? - 1430 ?)

• Bayramiyye tarikatının kurucusu, mutasavvıf.
• Ankara'nın Zülfazıl (Solfasol) köyünde doğdu. 
• Asıl adı Numan’dır. 
• Ankara'da kendi adıyla anılan tarikatı kurarak Anadolu'nun manevi ıslahında önemli bir rol oynamıştır. 
• Yaşadığı dönemin aksine Farsça ve Arapçaya rağbet etmedi. 
• Şiirlerini - biri hariç - hece ölçüsüyle yazdı. 
• Şiirlerinde Yunus Emre etkisi açıktır.
• Şiirleri dışında bilinen bir eseri yoktur.

👉 Hacı Bayram Veli hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Eşrefoğlu Rumi (1377? - 1470?) 

• Mutasavvıf - şair.
• Asıl adı Abdullah'tır. 
• Hacı Bayram Veli'nin damadıdır.
• Kadiriyye tarikatının Eşrefiyye kolunun kurucusudur.
• Şiirlerinde Yunus Emre etkisi açıktır.
• Eserlerini sade bir Türkçe ile kaleme almıştır.
• Şiirlerinde hem hece hem aruz ölçüsünü başarıyla kullanmıştır.
• Lirik şiirler yanında didaktik manzumeler de yazmıştır. 
• En önemli eseri dini-tasavvufi bir ahlak kitabı olan Müzekki'n-Nüfus'tur.
• Eserleri: Divan, Müzekki'n-Nüfus, Tarikatnâme

👉 Eşrefoğlu Rumi hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Kaygusuz Abdal ( ? - 1448)

• Türk mutasavvıf, Alevî - Bektaşi halk ozanı.
• Asıl adı Gaybi'dir. 
• Hayatı hakkındaki bilgilerin çoğu Bektaşi menkıbelerine dayanır. 
• Abdal Musa'ya bağlanarak tasavvuf yoluna girmiştir.  
• Bektaşiler arasında büyük saygı ile anılır.
• Hece ve aruzla şiirler söyleyen şairin nesirle yazılmış eserleri de var. 
• Tasavvuf kurallarını halkın anlayacağı biçimde basit ve yalın bir biçimde veren ozanda Yunus Emre etkisi de açıktır. 
• Önemli Eserleri: Divan, Dolapname, Minbername, Budalaname 

👉 Kaygusuz Abdal hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Pir Sultan Abdal ( ? - 1560?)

• 16.yüzyıl halk ozanı.
• Şiirlerinden adının Haydar olduğu anlaşılmaktadır. 
• Şiirlerini coşkulu bir dille söylemesi ve halkı ilgilendiren konulara yer vermesi, inançlarını tavizsiz savunması, şiirlerinde konu bütünlüğünün bulunması Pir Sultan'ın en önemli özellikleridir. 
• Pir Sultan, halk edebiyatı geleneklerinden hiç ayrılmamıştır. 
• Şiirlerini hece ölçüsüyle ve sazıyla söylemiştir.
• Divan şiirinden etkilenmemiştir.
• Din dışı şiirler de söylemiş ancak daha çok nefesleriyle ün kazanmıştır. 
• Pir Sultan Abdal, Alevilerce yedi ulu ozandan biridir.
• Şiirlerinde 16.yüzyılın konuşma dilini kullanır. 

👉 Pir Sultan Abdal hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Aziz Mahmut Hüdayi (1541-1628)

• Celvetiyye tarikatının kurucusu, mutasavvıf şair.
• Tasavvufi halk edebiyatının gelişmesinde önemli bir yere sahiptir.
• Şiirlerinde sanat endişesi taşımaz.
• Şiiri dinî, ahlaki bilgileri öğretmek için bir araç olarak kullanmıştır.
• İlahilerinde Yunus Emre'nin etkisi açıktır.
• Hem aruz hem de hece ölçüsü kullanan şairlerdendir.
• Eserlerinin çoğunu Arapça olarak yazdığı halde Divan’ında zamanına göre sade bir Türkçe kullanmıştır.

👉 Aziz Mahmut Hüdayi hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız. 

Kul Himmet (1550?-1620)

• Alevi-Bektaşi şairi.
• Şiirlerinde Safevi şahlarına duyduğu bağlılık dikkat çeker. 
• Pir Sultan Abdal'ın asılmasından sonra hem şiirleriyle hem de mücadelesiyle Pir Sultan'ın bıraktığı yerden devam etmiştir.
• Alevilerce kabul edilen yedi ulu ozandan biridir.
• Şiirlerinde Pir Sultan'ın etkisi vardır.
• Nefesler, destanlar, Kerbela şehitleri için ağıtlar ve taşlamalar söylemiştir.
• Şiirlerinde Allah, Hz. Muhammet, Hz. Ali, on iki imam ve ehlibeyt sevgisini işler. Bunların yanında toplumsal sorunlar, dünya ve kadere isyan şiirlerinde öne çıkan diğer konulardır.
• Şiirlerini halkın anlayacağı bir Türkçeyle etkili şekilde ifade etmiştir.

👉 Kul Himmet hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız. 

Muhyiddin Abdal (16.yy)

• 16. yüzyıl tekke şairidir.
• Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur.
• Nefes, gazel, kaside, mesnevi, tuyuğ ve mani türlerinde eserler vermiştir.
• Şiirlerinde Nesimi, Kaygusuz Abdal ve Yunus Emre’nin etkisi görülür.
• Şiirlerinde Kalenderilik, Bektaşilik ve Hurufilik inançlarından izler vardır.
• Anlaşılır, sade bir dile sahiptir.
• Fazıl Say tarafından da bestelenen "İnsan İnsan Derler İdi" adlı nefesiyle ünlüdür.
• Şiirleri Kalenderi-Bektaşi dervişler tarafından bir araya getirilerek bir divanda toplanmıştır.

👉 Muhyiddin Abdal hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Niyazi-i Mısri (1618-1694)

• 17.yüzyıl tasavvuf şairi.
• Coşkun bir üsluba sahiptir.
• Aruzla yazdığı şiirlerinde Nesimi ve Fuzuli, hece ölçüsüyle yazdıklarında Yunus Emre'nin etkisi görülmektedir.
• Eserlerinin bir kısmını Arapça bir kısmını Türkçe kaleme almıştır.
• Dini-tasavvufi özellikler gösteren manzum ve mensur birçok eser vermiştir.
• Divanı, Niyazi’nin eserleri arasında en meşhurudur.
• Yunus Emre'ye büyük hayranlık duyan şair, Yunus'un "Çıktım erik dalına / Anda yedim üzümü" dizeleriyle başlayan meşhur şathiyesini şerh etmiştir (açıklamıştır). 
• Eserleri: Divan, Tuhfetü’l-uşşâk, Risâle-i Devriyye, Şerh-i Nutk-ı Yunus Emre...

👉 Niyazi-i Mısri hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Erzurumlu İbrahim Hakkı (1703-1780) 

• 18. yüzyılın mutasavvıf şairlerinden biridir.
• Divan'ındaki şiirler tamamen tasavvufidir.
• Ona göre bilginin en yüksek derecesi Allah’ı bilmektir.
• Mesnevi türündeki eserleri didaktik özellik gösterir.
• Gazelleri diğer şiirlerine göre zengin hayal ve çağrışımlar içerse de usta bir şair değildir.
• Şiiri daha çok düşüncelerini ifade etmek için kullanmıştır.
• Özellikle eğitimde Arapçanın hâkim olduğu bir dönemde eserlerini sade bir Türkçe ile yazmıştır.
• En önemli eseri Mârifetnâme'dir. 
• Önemli Eserleri: Divan (İlahinâme), Mârifetnâme, İrfaniyye, İnsaniyye, Mecmuatü'l-Meani.

👉 Erzurumlu İbrahim Hakkı hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

 İlgili Sayfalar

• Dini Tasavvufi Halk (Tekke) Edebiyatı


• Tasavvuf Terimleri