Aziz Mahmut Hüdayi (1541-1628)

• Celvetiyye tarikatının kurucusu, mutasavvıf şair.
• 1541'de Şereflikoçhisar'da doğdu.
• Asıl adı Mahmut olup Hüdayi onun mahlasıdır.
• İlk eğitimini çocukluğunu geçirdiği Sivrihisar'da aldı. Daha sonra İstanbul'a giderek Küçük Ayasofya Medresesine girdi.
• 1573’te Bursa Ferhadiye Medresesine müderris olarak atandı. Müderrisliğinin yanı sıra kadı vekilliği de yaptı.
• 1576'da resmî görevlerinden ayrılarak Muhyiddin Üftâde’ye bağlandı. Üç yıl sonra Şeyh Üftâde kendisini Sivrihisar’a halife tayin etti.
• Burada altı ay kadar irşat hizmetinde bulundu. Şeyhinin vefat etmesi üzerine Rumeli’ye giderek bir süre orada kaldı.
• III. Murat zamanında İstanbul'a dönerek irşat vazifesine devam etti. Camilerde vaizlik yaptı, tefsir ve hadis okuttu. 
• Dergâhı her zümreden insanlarla dolup taşan Hüdayi, devrin padişahlarıyla yakın ilişkiler kurmayı başardı. III. Murat, I. Ahmet ve II. Osman gibi padişahlara mektuplar yazıp öğütler verdi. IV. Murat’a saltanat kılıcını kuşattı.
• 1628 yılının Ekim ayında vefat etti.

Sanat Anlayışı

• Tasavvufi halk edebiyatının gelişmesinde önemli bir yere sahiptir.
• Şiirlerinde sanat endişesi taşımaz.
• Eğitici ve öğretici bir üslup tercih etmiştir. Şiiri dinî, ahlaki bilgileri öğretmek için bir araç olarak kullanmıştır.
• İlahilerinde Yunus Emre'nin etkisi açıktır.
• Hem aruz hem de hece ölçüsü kullanan şairlerdendir.
• Arapça ve Türkçe otuz kadar eseri vardır. Divanı dışındakiler ilmî ve tasavvufi eserdir.
• Eserlerinin çoğunu Arapça olarak yazdığı halde Divan’ında zamanına göre sade bir Türkçe kullanmıştır.

Önemli Eserleri

• Divan: Divan-ı İlahiyyat olarak da bilinir. Eserdeki şiirlerin büyük bir çoğunluğu ilahidir. Divanda ilahi dışında rubai, kıta ve müfretler vardır. Nasihat ve tasavvufi hikmetlerle dolu Türkçe bir divandır.

• Tarikatname: Celvetiyye tarikatı adabını anlatan bir kitapçıktır.

• Mektubat: Çoğu III. Murat'a olmak üzere padişahlara ve bazı devlet adamlarına gönderdiği mektuplardan oluşan bir eserdir.

• Mirâciyye: Miraç hadisesini ayet ve hadislerle anlatan küçük bir kitaptır.

Şiirlerinden

Müfretler (Tek Beyitler)

İyiliği et suya at bilmezse ger balık anı
Bilir ey dil âlim ü dânâ olan Hâlık anı

(Ey gönül! İyilik et suya at balık bilmezse onu, her şeyi bilen Allah bilir onu)

Kışın iyi gününe hasmın iyi sözüne
Her kim aldanırsa pişmanlığı üzerine

(Her kim kışın iyi gününe, düşmanın iyi sözüne aldanırsa pişman olacaktır.)

Devlet-i dünya için çektin emek
Sıhhatin kadrini bildin mi acep

(Dünya malı için emek verdin (ama) acaba sağlığın kıymetini bildin mi)

Ederse bir kişi mazluma nusret
Makam olur ana gülzâr-ı cennet

(Bir kişi mazluma yardım ederse ona cennet bahçeleri makam olur.)

İlahi

Kim umar senden vefayı
Yalan dünya değil misin
Muhammedü’l-Mustafa’yı
Alan dünya değil misin

Yürü hey bivefa yürü
Sensin hod bir köhne karı
Nice yüz bin erden geri
Kalan dünya değil misin

Sihrile donatıp kendin
Meydana salan semendin
Âleme mihnet kemendin
Salan dünya değil misin

Kastedip halkın özüne
Toprak doldurup gözüne
Ehl-i gafletin yüzüne
Gülen dünya değil misin

Eğer şâh u eğer bende
Her kişiyi salan bende
Kimse mekân tutmaz sende
Viran dünya değil misin

Kimisini nâlân edip
Kimisini giryân edip
Âhır-ı kâr uryân edip
Soyan dünya değil misin

İşin gücün daim yalan
Çok kişiden arta kalan
Nice kerre boşalûben
Dolan dünya değil misin

İlgili Sayfalar

👉 Tekke Edebiyatı (Dinî-Tasavvufi Halk Edebiyatı)

👉 Dini ve Tasavvufi Halk Şairleri Özet

Yararlanılan Kaynaklar

• Aziz Mahmut Hüdayi ve Celvetiyye Tarikatı, Kamil Yılmaz
• Aziz Mahmut Hüdayi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Kamil Yılmaz
• Aziz Mahmut Hüdayi Divanında Dinî Muhteva, İklima Gençdoğan