YKS Edebiyat Türkçe: Yunus Emre (1241

Yunus Emre

Türk-İslam mutasavvıfı.
Doğum ve ölüm tarihleri kesin değildir. 13.yüzyılın ortasında doğmuş olan Yunus Emre; Mevlana, Hacı Bektaş-ı Veli ve Nasreddin Hoca ile çağdaştır.
İlahi aşkı ve güzel ahlâkı coşkulu şiirleri ile açık ve samimi bir şekilde dile getirmiştir. Onun hayat, ölüm, varlık-yokluk meseleleri üzerine söyledikleri asırları aşarak günümüze ulaşmıştır.
Yunus Emre, şiirlerinde kullandığı dil ile Türkçenin edebî bir dil haline gelmesinde önemli bir rol oynamıştır.
Onun hakkında bilinenler, eserlerinden çıkartılabilen bazı bilgiler ile çoğu menkıbevi anlatılardan ibarettir. (Menkıbe: Din büyüklerinin veya tarihe geçmiş ünlü kimselerin yaşamları ve olağanüstü davranışlarıyla ilgili hikâye.)

Okuryazar mıydı?

Kimi kaynaklarda ümmi olduğu - yani okuma yazma bilmediği - söylense de Fuat Köprülü’ye göre Yunus’un o devrin ilim ve felsefesine hâkim olduğuna dair divanında açık işaretler vardır.
Bunun yanında eserlerindeki "Mescid ü medresede çok ibâdet eyledim" gibi ifadelere de bakılarak belli bir seviyede eğitim gördüğü kabul edilmektedir.

Mürşidi ve Tarikatı

Yunus Emre'nin mürşidi Tapduk Emre'dir ancak tarikatı kesin olarak belli değildir.
Bu konuda değişik görüşler ileri sürülse de şiirlerinin hiçbirinde herhangi bir tarikatın izi yoktur.
Bunun yanında Yunus Emre divanında on iki imamın adının hiç geçmemesi onun Sünnî olduğuna kanıt olarak gösterilmektedir.

Mezarı nerede?

Anadolu’da Yunus’un mezarı olduğu söylenen birçok yer vardır.
Bunlar Yunus’un derviş olarak seyahat ettiği yerlerde birçok sohbete katıldığını, çok sevildiğini ve hatırasının yaşatılmak istendiğini gösterir.
Bu türbelerden onun gerçek mezarı olabileceği düşünülen üç yer öne çıkar: Eskişehir Sarıköy, Karaman ve Aksaray Ortaköy'dür.

Şiirlerinde en çok görülen söz sanatı nedir?

Yunus Emre'nin hemen her şiirinde ilk bakışta kolay görünen, ancak benzeri söylenmeye kalkılınca zor olduğu anlaşılan, derin anlamlı sözler vardır ki bu şekilde yapılan sanata da "sehlimümteni" denir.
Yunus'un "Ölürse ten ölür, canlar ölesi değil" mısrası bir sehl-i mümteni örneğidir.

Eserleri

Yunus Emre'nin bilinen iki eseri bulunmaktadır:

Risalet-ün Nushiyye:

Ahlaki öğütler veren didaktik bir eserdir.
Nasihatler kitabı anlamına gelen eserin yazılış tarihi 1308'dir.
Aruz vezni ile mesnevi nazım biçiminde kaleme alınmış olan eserin beyit sayısı nüshalara göre farklılık gösterse de yaklaşık 600 beyittir.
Eserde aynı zamanda 29 satırlık mensur (düz yazı) bir bölüm de vardır.

Divan:

Yunus Emre yaşarken bir divan tertip etmemiştir. Vefatından sonra sözlü kaynaklar vasıtasıyla onu sevenler tarafından bir araya getirilen birçok el yazması divan oluşturulmuştur.
Bu nedenle aynı şiirlerin ayrı divanlarda farklı yazılmış şekillerine rastlamak mümkündür. Bunun yanında ondan çok sonra yaşamış ve Yunus Emre adını kullanmış olan şairlerin şiirleri de divanlara karışmıştır. Son dönemde yapılan karşılaştırmalı divan çalışmaları sonucunda ona ait olduğu düşünülen 357 şiirde görüş birliğine varılmıştır.
Divandaki şiirlerin önemli bir kısmı hece ölçüsü, bir kısmı da aruzla yazılmıştır.
Bu şiirlerin bir kısmı dörtlük iken çoğunluğu beyit esasına göre tertip edilmiştir.
Divanda ilahilerin kafiye şeması aa-ba-ca-da ... yani gazel şeklindedir. Heceyle söylenen şiirler şeklen gazele benzediğinden bunlara “heceli gazel” demek mümkündür.
Yunus şiirlerinde hece vezninin hemen her şeklini kullanmıştır.

Aşkın Aldı Benden Beni

Aşkın aldı benden beni bana seni gerek seni
Ben yanarım dün ü günü bana seni gerek seni

Ne varlığa sevinirim ne yokluğa yerinirim
Aşkın ile avunurum bana seni gerek seni

Aşkın aşıklar öldürür aşk denizine daldırır
Tecelli ile doldurur bana seni gerek seni

Aşkın şarabından içem Mecnun olup dağa düşem
Sensin dün ü gün endişem bana seni gerek seni

Sufilere sohbet gerek ahilere ahret gerek
Mecnunlara Leyla gerek bana seni gerek seni

Eğer beni öldüreler külüm göğe savuralar
Toprağım anda çağıra bana seni gerek seni

Cennet cennet dedikleri birkaç köşkle birkaç huri
İsteyene ver anları bana seni gerek seni

Yunus'durur benim adım gün geçtikçe artar odum
İki cihanda maksudum bana seni gerek