YKS Edebiyat Türkçe: Cevat Şakir Kabaağaçlı

Halikarnas Balıkçısı

Cumhuriyet dönemi hikaye, roman, anı ve deneme yazarı, ressam, gazeteci, rehber, araştırmacı, çevirmen.
Asıl adı Cevat Şakir Kabaağaçlı'dır.
1924'de Bodrum'a sürgün edilen yazar, bu yerin antik çağdaki adını (Halikarnas) kendisine takma ad olarak seçmiştir.
1890 Girit doğumludur.
Babası; asker, diplomat ve tarih yazarı Mehmet Şakir Paşa’dır. Amcası II.Abdülhamit'in sadrazamlarından Ahmet Cevad Paşa'dır.
Robert Kolejinden mezun olan yazar, Oxford Üniversitesinde Yakın Çağlar Tarihi okur (1908).
Bir süre Roma’da Güzel Sanatlar Akademisinde resim eğitimi alır. Cevat Şakir burada evlenerek ilk eşi olan Aniesi ile 1913 yılında yurda döner.
Afyon'daki çiftliklerinde anlaşılmayan bir nedenle babasını öldürür (1914). Eski kaynaklar bunun kaza kurşunu olduğunu söylese de 14 yıl hapis cezasına çarptırılır.
1921'de rahatsızlığı nedeniyle serbest bırakılır. Olaydan 60 yıl sonra Azra Erhat'a yazdığı mektupta bunun bir kaza olmadığını itiraf eden Cevat Şakir, olayın nedeni hakkında ise bir şey söylemez.
Hapisten çıktıktan sonra bir süre tasavvufla ilgilenir. İstanbul’da çeşitli dergilerde çevirmen, yazar, kapak ressamı ve karikatürist olarak çalışır.
1925'te bir yazısında askerden kaçmayı teşvik ettiği ve halkı askerlikten soğuttuğu gerekçesiyle İstiklal Mahkemesinde yargılanır. Suçlu bulunan yazar o zamanlar küçük bir balıkçı köyü olan Bodrum'a üç yıl süreyle kalebent olarak sürgün edilir.
Bodrum'daki sürgün yıllarını Mavi Sürgün adlı anı kitabında toplamıştır.
Bir süre sonra cezasını geri kalanını çekmek için İstanbul'a gönderilir.
1928’de kendi isteği ile yerleştiği Bodrum onun hayatında önemli bir dönüm noktası olur. Bu tarihe kadar daha çok karikatür, kapak resimleri ve desenler yapan Cevat Şakir bu tarihten sonra kendisini tamamen yazarlığa verir.
1947 yılına kadar Bodrum'da yaşayan Cevat Şakir'in adı Bodrum ile bütünleşmiştir.
1947'de İzmir'e yerleşti. Demokrat İzmir gazetesinde çalışırken yazı hayatına da devam eder. İzmir'de turist rehberliği de yapan yazar Ege kıyılarını “mavi yolculuk” adını verdiği bir rota ile gezdirir.
Cevat Şakir; Sabahattin Eyüboğlu ve Azra Erhat'la Anadolu Hümanizmi kavramını ortaya atmıştır. Mavi Anadolu Hareketi olarak da bilinen bu anlayışa göre Anadolu Türklüğü ile Eski Anadolu uygarlıklarına ait kültürler bir bütün olarak görülmüştür. Anadolu Türklüğü bu bütünün hem bir sonucu hem de tamamlayıcısıdır.
Birçok dili, iyi derecede bilen yazar Batı dillerinden Türkçeye birçok çeviri yapmıştır.
Halikarnas Balıkçısı, 13 Ekim 1973’te İzmir’de ölür. Vasiyeti üzerine Bodrum'a defnedilmiştir.

Sanat Anlayışı

Eserlerinde öne çıkan tema "deniz"dir.
Ciddi bir gözlem ve araştırmaya dayanarak deniz edebiyatının ölümsüz eserlerini ortaya koymuştur.
Ege ve Akdeniz kıyılarının doğası, denizi, tarihi, efsaneleri, sünger avcıları ve balıkçıları hikaye ve romanlarının konusunu oluşturur.
Tarihi konu aldığı romanlarında Turgut Reis, Uluç Reis gibi Türk denizcilerini konu alarak bu isimlerin yeni nesillerce tanınmasını sağladı.
Deneme ve fikir yazılarında ise mitoloji ve tarih öne çıkar.
Eserlerinde edebî bir dil yaratma kaygısı taşımaz.
İlk ve en çok bilinen romanı Aganta Burina Burinata'dır.

Aganta Burina Burinata

Eser deniz merkezli olarak ele alınmıştır. Yazara göre, doğanın iki yüzü vardır: deniz ve toprak. Yazar için toprak doğanın hayran olunacak değil belki de kaçınılacak yüzüdür. Yazar bu yaklaşımını roman kahramanlarının kişiliklerine de yansıtır.

Romanda Mahmut adlı bir denizcinin çocukluğundan itibaren etrafındaki insanların denize ya da karaya bağlı yaşamlarına ilişkin gözlemleri anı şeklinde verilir. Mahmut'un denize olan sevgisi zamanla ölümcül bir tutkuya dönüşecektir. Mahmut'un babası ve amcaları tıpkı kendi babaları gibi denizcidir. Annesinin ve babasının birinci dereceden tüm akrabaları denizde boğularak ölmüşlerdir. Mahmut'un denizden uzak kalması ve denizci olmaması için babası çok çaba sarf eder. Ne var ki Mahmut, denize tutkuyla bağlıdır. Ailesinin ve hatta bazen Mahmut'un bile kendini denizden uzak tutma çabası başarısız olacaktır. ➤ Roman hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız

Eserleri

Hikaye: Ege Kıyılarından, Merhaba Akdeniz, Ege'nin Dibi, Yaşasın Deniz, Gülen Ada, Ege’den, Gençlik Denizlerinde

Roman: Aganta Burina Burinata, Ötelerin Çocuğu, Uluç Reis, Turgut Reis, Deniz Gurbetçileri, Dalgıçlar, Bulamaç

Anı: Mavi Sürgün

Deneme-İnceleme: Anadolu Efsaneleri, Anadolu Tanrıları, Anadolu'nun Sesi, Hey Koca Yurt, Merhaba Anadolu, Düşün Yazıları, Altıncı Kıta Akdeniz, Arşipel, Sonsuzluk Sessiz Büyür

Mektup: Mektuplarını Azra Erhat "Mektuplarıyla Halikarnas Balıkçısı" adıyla bir araya getirmiştir.

İlgili Sayfa

👉 Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Roman ve Hikaye

Yararlanılan Kaynaklar

3 Eylül 1995 Tarihinde Yayımlanmaya Başlayan Yazı Dizisi, Nebil Özgentürk

Halikarna Balıkçı'sının Doğa-İnsan İkilemi Felaketler Romanı: Aganta Burina Burinata, Refika Altıkulaç Demirdağ

Akdeniz Kültürü Üzerine Bir Sözlükçü ve Etimolog: Halikarnas Balıkçısı, Mehmet Turgut Berbercan

Taha Toros Arşivi 512529

TDV İslam Ansiklopedisi, Cevat Şakir Kabaağaçlı Maddesi, Cüneyd Okay

Cevat Şakir Kabaağaçlı'nın romanı.
Bir denizcilik terimi olan Aganta Burina Burinata "Serenlerin üstündeki üst ve alt yelkenleri tut" demektir.
Roman, deniz merkezli olarak ele alınmıştır. Yazara göre, doğanın iki yüzü vardır: deniz ve toprak. Yazar için toprak doğanın hayran olunacak değil belki de kaçınılacak yüzüdür. Hatta yazar bu yaklaşımını roman kahramanlarının kişiliklerine de yansıtır.
Eser, kahraman anlatıcı olan Mahmut'un anıları şeklinde yazılmıştır.
Romanda Mahmut adlı bir denizcinin çocukluğundan itibaren etrafındaki insanların denize ya da karaya bağlı yaşamlarına ilişkin gözlemleri ele alınır. Mahmut'un denize olan sevgisi yavaş yavaş, vazgeçilemez ve ölümcül bir tutkuya dönüşecektir. Mahmut'un babası ve amcaları tıpkı kendi babaları gibi denizcidir. Annesinin ve babasının birinci dereceden tüm akrabaları denizde boğularak ölmüşlerdir. Mahmut'un denizden uzak kalması ve denizci olmaması için babası çok çaba sarf eder. Ne var ki Mahmut, sanki doğuştan gelen bir tutkuyla denize bağlıdır. Ailesinin ve hatta bazen Mahmut'un bizzat kendi kendini denizden uzak tutma çabaları başarısız olacaktır.
Mahmut, çocukluğundan itibaren Fatma'ya sevdalıdır. Onun çocukluğuna dair Fatma hakkında söylediği her şey okuyucuya bir gün ikisi arasında bir aşkın ortaya çıkacağını düşündürür. Mahmut denizci olduktan uzun bir süre sonra memleketine döner. Babası da annesi de ölmüştür. Evi harap durumdadır. Ama onun büyük bir umudu ve heyecanı vardır: Fatma'ya kavuşmak.
Evlenmeyi istediği Fatma'yı bıraktığı gibi bulamaz. Çiftlik sahibi İsmail Çavuş Fatma’ya sarkıntılık etmiş, dize getiremeyince de tüfekle onu yaralamıştır. Fatma, Mahmut’un kendisine acıdığını düşünerek Mahmut’un evlenme teklifine cevap vermeden köyü terk eder. Bunu öğrenen Mahmut hayal kırıklığına uğrar. Haftalarca ondan bir iz arar ama bulamaz.
Mahmut sonrasında Ayşe ile evlendirilir. Ayşe'nin babası zengindir. Ailenin tek kızı olduğundan ailenin tüm varlığı Ayşe'nindir. En önemlisi ise Mahmut, Ayşe'yle denizcilikten vazgeçme uğruna evlenir. Mahmut'un sevmeye ve sevilmeye muhtaç kalbini Ayşe sadece bir süreliğine dolduracaktır.
Aslında Mahmut'un Ayşe ile olan ilişkisi toprakla olan ilişkisine bağlı olarak değişir. Toprak bereketsiz ve kuraksa Ayşe ile Mahmut arasında da öylesine kırıcı bir ilişki vardır. Toprak iyi ve bereketliyse Ayşe ile Mahmut da mutludurlar. Ancak ne Ayşe'nin ne de toprağın güzel, güvenli ya da zengin oluşu Mahmut'un denize olan aşkının bitiremeyecektir.