Yapısına Göre Cümleler

Yapılarına göre cümleler basit, birleşik, sıralı ve bağlı olmak üzere dörde ayrılır.

1. Basit Cümle

Tek bir yargı bildiren ve içinde eylemsi bulunmayan cümleler yapıları bakımından basittir.

Raflardaki kitapların üzerinde kütüphanenin mührü var.

Bu şehirdeki kondüktör, kütüphane görevlisi, marketteki kasiyer günün herhangi bir saatinde esprili olabiliyor.

2. Birleşik Cümle 

• Bir temel cümle ile onun anlamını tamamlayan en az bir yan cümlecik ya da yan cümleden meydana gelen cümlelerdir. 
• Birleşik cümleler, temel cümleyle yan cümlenin bir araya geliş şekillerine göre çeşitlere ayrılır:

a) Girişik Birleşik Cümle: 

• Bir temel cümle ile yan cümlecik ya da yan cümleciklerden oluşan cümleler girişik birleşik cümle olarak kabul edilir. 
• Bir cümlede kaç eylemsi varsa o kadar yan cümlecik vardır.

Evin önüne yığılan kömürler yarına kadar taşınacak. 

Abdalın karnı doyunca gözü pabucundadır.

Bu arabayı nasıl aldığımızı o da bilmiyor. 

Kitap okumak ya da bir şeyler yazmak onun için bir tutkuydu sanki.

b) Şartlı Birleşik Cümle: 

• Bir temel cümle ile onun şartı olan bir yan cümleden oluşan cümlelerdir.
• Bu tip cümlelerde şart cümlesi çekimli olmasına rağmen yargı bildirmekten çok ana cümleyi zaman, şart, sebep ve benzetme yönlerinden tamamlar. 
• Şartlı birleşik cümlelerde yan cümle genellikle zarf tümleci görevindedir.

Yağmur yağarsa toprağın yüzü güler.

Terliysen soğuk su içme.

Gerekli izinleri alabilirsek bu akşam yola çıkarız.

c) İç İçe Birleşik Cümle:

• Bir cümlenin herhangi bir görevle başka bir cümlenin içinde yer aldığı cümledir. 
• Yardımcı cümle, temel cümlenin bir ögesi ya da ögenin bir parçasıdır. 
• Asıl yargı sonda bulunur. 

Şark için "Ölümün sırrına sahiptir" derler.

Bu duruma tepkisiz kalacağını sanmıyorum, dedi.

d) Ki'li Birleşik Cümle:

• Farsçadan dilimize geçen “ki” bağlacı ile bağlanmış cümlelerdir. 
• Türk cümle yapısına aykırıdır. 

Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta

Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor tevhidi

3. Sıralı Cümleler

• Yargı değeri taşıyan en az iki cümlenin oluşturduğu cümle türüdür.
• Bu tür cümlelerde cümle aralarına virgül ya da noktalı virgül konur. 

Yağız atlar kişnedi, meşin kırbaç şakladı. 

O semtlerdeki minareler görülmez, ezanlar işitilmez, ramazan ve kandil günleri hissedilmez.

Dikkat: Sıralı cümleyi oluşturan cümlelerin her biri yapı bakımından farklı niteliklere sahip olabilir: 

Korkma, / sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak

Sıralı cümleler ikiye ayrılır:

Sıralı cümleyi oluşturan yargılar arasında bir öge ortaklığı yoksa bunlara “bağımsız sıralı cümle” denir.

Besle kargayı, oysun gözünü. (gizli özneler sen / o)
   y.     nesne      y.      nesne

Sıralı cümleyi oluşturan yargılar arasında bir ya da birden çok öge ortak olabilir. Bunlara “bağımlı sıralı cümle” denir.

Adam, adamdan korkmaz, utanır. (özne ve dolaylı tümleç ortak)
özne       d.t             y.            y.

4. Bağlı Cümle

• Birden fazla cümlenin “fakat, ama, ancak, lâkin, ve, veya” gibi bağlaçlarla bağlanarak oluşturduğu cümledir. 
• Sıralı cümleden tek farkı cümleler arasında virgül yada noktalı virgül yerine bağlaç kullanılmasıdır.

Hava bulutlu ve durduğumuz tepe rüzgarlı idi. 

Ne doğan güne hükmüm geçer ne hâlden anlayan bulunur.

İlgili Sayfalar

• Anlamına Göre Cümleler

• Yüklemin Yerine Göre Cümleler

• Yüklemin Türüne Göre Cümleler

• Cümlenin Ögeleri Özet Anlatım

• Cümlenin Ögeleri ve Cümle Türleri Çıkmış Sorular