Direktör Ali Bey (1844? - 1899)

Direktör Ali Bey

• Tanzimat dönemi devlet adamı, oyun ve mizah yazarı.
• İstanbul'da doğdu. 
• Özel hocalar elinde yetişti, Fransızca öğrendi. 
• Tercüme Odası'na devam etti.
• Çeşitli idari görevlerde bulundu. En son Duyun-u Umumiye Direktörlüğüne atanan yazar ölümüne kadar bu görevde kaldı. 
• 1870'de çıkmaya başlayan edebiyatımızın ilk mizah dergisi Diyojen'de yazmaya başladı. Namık Kemal ve Ebuzziya Tevfik gibi onun yazıları da dergide imzasız olarak çıktı.
• Diyojen'in kapatılmasından sonra Çıngıraklı Tatar ve Hayal gazetelerinde imzasız yazılar yayımlamaya devam etti.
• Özellikle Ayyar Hamza, Kokona Yatıyor uyarlama komedi oyunları ile Letafet adlı opereti ile tanınmıştır.
• Oyunları "dolantı komedisi" türündedir. Entrikaların birbirine bağlandığı bu tür oyunlarda merak ögesi ön plandadır.
• Düyun-ı Umumiye müfettişiyken görevli olarak gittiği Güneydoğu Anadolu, Musul, Bağdat ve Hindistan seyahatlerinin notlarından oluşan Seyahat Jurnali (1896), edebiyatımızın ilk günlük örneğidir. 
• Direktör Ali Bey'in Türkçe kelimelere ters ve mizahî anlamlar vererek hazırladığı Lehçetü’l Hakâyık, Türk edebiyatında mizah sözlüğü türünün ilk örneğidir.  Aşağıda Lehçetü'l Hakâyık'tan bazı örnekler verilmiştir:

Lehçetü'l Hakâyık'tan...

İsraf: Delik kese.
İskelet: İnsân kanaviçesi.
İşkence: Dinlemeye mecbur olmak.
Asil: Ben bilir miyim ya!.. Kendisi diyor!
Atlas: Güzel kadın derisi.
Efkâr: Köhne beyinlere ârız olur bir nevi kurt.
Aktris: Komedya oynadığını ketm etmeyen karı.
Akçe: Milyon tohumu.
İkramiye: Züğürt tesellisi.
İnsan: Ahlâkı bozulmuş vahşi.
Barbar: Barutu icat etmeyenler.
Baş ağrısı: Bahane.
Balkon: Âşık tüneği.

• Ali Bey'in Diyojen, Çıngıraklı Tatar ve Hayal adlı mizah gazetelerinde yayımlanan yazılarının yanı sıra tiyatro çalışmaları, gezi notları, bir hikayesi, roman çevirisi ve sözlüğü bulunmaktadır.

Tüm Eserleri

• Lehçetü'l Hakâyık (Mizahî sözlük türünün ilk örneği)
• Seyahat Jurnali (Edebiyatımızın ilk günlük örneği)
• Seyyareler (Hikaye kitabı)
• Evlenmek İster Bir Adam (Roman çevrisi, Charles Paul Kock)

Tiyatroları: 

• Ayyar Hamza (Uyarlama)
• Kokona Yatıyor (Uyarlama)
• Letâfet (Operet) 
• Misafir-i İstiskal
• Geveze Berber

İlgili Sayfalar

👉 Tanzimat Edebiyatı Ana Sayfa

👉 Geveze Berber Özet

Yararlanılan Kaynaklar

• Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, Ali Bey (Direktör) Maddesi, M.K. Özgül
• Ali Birinci, Dergâh dergisi, Nisan 1994, s.18,19
• Lehçetü’l Hakâyık’ta Mizah Söylemi, Tuğba Yıldırım