YKS Edebiyat Türkçe: Hayriyye

Hikemî tarzın öncü şairi Nâbî'nin yedi yaşındaki oğlu için yazdığı nasihatname.
Bir mesnevi olan eserin asıl adı Hayrinâme olsa daha çok Hayriyye olarak bilinmektedir.
Nabi eserini 1701 yılında Halep’te yazmıştır.
Hayriyye, 1665 beyittir ancak bu sayı çeşitli yazma nüshalara göre değişmektedir.
Aruzun "feilatün feilatün feilün" kalıbıyla yazılan eser otuz beş bölümden oluşmaktadır.
Allah'a hamd ile başlayan eser kainatın ve insanın yaratılışına temas ettikten sonra Hz. Peygamber'in methine geçer. Eserin baş tarafındaki kısımlar Nabi, oğlu ve eserin yazılma sebebiyle ilgilidir.
Nâbî, eseriyle oğlunun mutlu olabilmesi ve sıkıntılardan uzak kalabilmesi için birtakım öğütler vermeyi amaçlamıştır.
Eser, Türk kültür tarihinde çocuk edebiyatı ve eğitimi alanında yazılan ilk eserlerden biri olarak kabul edilmektedir.
Taşranın cahilliği, askerlerin ve yöneticilerin zulmü, rüşvet meselesi, ekonominin bozulması, liyakat ilkesinin çiğnenmesi, ilim adamının hak ettiği değeri görmemesi gibi konularda da eleştiriler içeren eser, aynı zamanda çok ciddi bir siyasi ve sosyal eleştiridir.

Öne Çıkan Nasihatler

Eserinde ilmin ve çalışmanın önemi üzerinde duran şair, cehaletin neden olduğu kötülükleri sıralar.
Oğlunun ham sofu değil arif olmasını öğütlerken de bunun yolunu mutasavvıfları okumaktan geçtiğini belirtir.
Eserde en dikkat çeken öğütlerden biri felsefeye dairdir. Nabi oğlunun felsefeden uzak durmasını ister.
İstanbul'un konu aldığı bölümde ise ilim ve irfan sahiplerinin bu beldede yaşaması, buranın musiki, şiir ve diğer güzel sanatların merkezi oluşu üzerinde durur.
Hayriyye'de Nabi, çeşitli meslekler üzerinde de durur. Oğluna kadılık görevini seçmemesini, maliyede çalışmamasını ve vakıf yönetiminde bulunmamasını tavsiye eder.
Başka bir bölümde de oğluna toprakla uğraşmasını öğütler.
Dinî ilimlerin yanında tıbbın da önemli bir ilim olduğuna işaret eden Nabi, eserine oğluna iyi dileklerde bulunduğu aşağıdaki beyitle son verir:

Her şebin Kadr ola her rûzun îd
Göresin devlet ile ömr-i mezîd

(Her gecen Kadir gecesi, her günün bayram olsun, iyi bir talih ile uzun bir ömür göresin)

Eleştiriler

Hemen her dönemde büyük ilgi gören bu eser hakkında Cumhuriyet'ten sonra da olumlu ya da olumsuz birçok yorum yapılmıştır.

Mehmet Kaplan eserin nazik, efendi, ilim sahibi, muhafazakar fakat buna karşılık "pasif ve konformist" bir insan tipini idealize ettiğini söyler.

Ali Canip ise Hayriyye'de telkin edilen ahlakın baskıcı bir çevrenin gerektirdiği "neme lazımcı" bir ahlak olduğunu iddia etmiştir.

İlgili Sayfalar

Yararlanılan Kaynaklar