Nabi (1642 - 1712)

• 17.yüzyıl divan şairi.
• Urfa doğumlu olup asıl adı Yusuf'tur.
• Fuzuli, Baki, Nefi, Nedim ve Şeyh Galip ile divan şiirinin altı büyük şairinden biridir.
• Hikemî şiirin (didaktik) divan edebiyatındaki en önemli temsilcisidir.
• Nabi, yaşadığı dönemde gördüğü haksızlıkları ve sosyal sorunları sanattan taviz vermeden işlemiştir. Şiirlerinde kimi zaman öğütler de veren şair sorunlara dair çözüm yolları da gösterir.
• Seçtiği mahlasın anlamını açıkladığı beyit:

Bende yok sabr-ı sükûn, sende vefadan zerre

İki yoktan ne çıkar fikredelim bir kere

(Nâ ve bî Türkçede de kullanılan ve olumsuzluk bildiren ön eklerdir: bîçare, nâmahrem gibi) 

• Nabi'nin en hassas olduğu konulardan biri de şiirde orijinalliktir. Ona göre şair, bilineni tekrardan kaçınmalıdır:

Taze bir ma'nâ-yı nâ-güfte zuhur etmeyicek
Kıyamam âb-ı ruhun dökmeye Nâbî kalemin

(Yeni bir sözü veya söyleyiş tarzını yakalamadıkça, kalemin yüz suyunu dökmeye kıyamam. )

• Şairin dili dönemine göre daha sadedir. Rahat ve kolay bir söyleyişi vardır. Bazı hikmetli mısraları atasözü gibi kabul edilmiş ve günümüze kadar gelmiştir.

Nabi'nin hikemî (didaktik) tarzına örnekler:

İlm bir lücce-i bî-sahildir

Anda alim geçinen cahildir

(İlim, kıyısı bulunmayan bir denizdir. Bu deniz karşısında alim geçinen cahildir.)

Bilmek elbette değil mi ahsen

Sorsalar “Ben onu bilmem “ demeden

(Ben bilmiyorum” demekten, bilmek daha güzel değil midir? )

Nabi ile ol afetin ahvalini naklet 

Efsane-i Mecnun ile Leyla'dan usandık

(Nabi ile o güzelin hallerini yazın, şu Leyla ile Mecnun efsanesinden usandık.)

Dünyaya bu telâş nedir ey esir-i nefs
Rahat bulur mu avrat alan avrat üstüne

(Ey nefsine esir olan bu dünya telaşı nedir, birden fazla kadınla evlenmeye kalkan rahat yüzü göremez.)

Eserleri

Divan: Divanında 888 gazel vardır. Gazel onun en başarılı olduğu nazım şeklidir. Nabi’nin hikemî tarzını daha açık biçimde ortaya koyduğu şiirlerini ise kıta nazım şekli ile yazmıştır. Bu şiirlerde yaşadığı dönemden memnun olmayan şairin eleştirileri yer alır. Divanında 114 kıta vardır. Birçok nazım şeklinden örnekler verdiği divanında 28 adet de kaside vardır.

Dîvânçe: Farsça şiirlerinin yer aldığı divan.

Hayriyye (Hayrînâme): Nabi'nin en önemli eseridir. 1701 yılında, yedi yaşındaki oğluna hitaben yazdığı bu eser mesnevi nazım şeklinin ve nasihatname türünün güzel örneklerinden biridir. Yaşlı, bilge bir babanın sevgili oğluna verdiği dinî, ahlâki, mesleki tavsiyeleri içerir. 

👉 Hayriyye hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız. 

Tercüme-i Hadîs-i Erbaîn (Kırk Hadis): İranlı şair Câmî’nin aynı adlı eserinden yaptığı manzum çeviridir. 

Hayrâbâd: Ferîdüddin Attâr’ın bir hikâyesinden yola çıkarak yazdığı bir mesnevi.

ek bilgi: Özellikle 18.asır sonlarında edebiyat çevrelerinde âdeta benzerinin yazılmasına ihtimâl verilemeyecek kadar çok övülen bu mesnevi, daha sonraki zamanlarda etkisini yitirmiştir. 18.yüzyıl divan şairi Şeyh Galip, benzersiz bulunan bu eseri ve şairi Nabi'yi eleştirerek Hayrabat'a rakip olarak Hüsn-ü Aşk adlı bir mesnevi yazar.

Surnâme: IV. Mehmet'in şehzadelerinin sünneti nedeniyle yazdığı mesnevi.

ek bilgi: Surnâmeler, padişahların kızlarının veya kız kardeşlerinin evlenme düğünleri ile şehzadelerin sünnet düğünleri nedeniyle yapılan kutlamaları anlatan manzum ya da mensur eserlerdir.

Tuhfetü’l-Haremeyn (manzum - mensur): Nâbî’nin 1089’da (1678-79) hacca gidişinden beş yıl sonra yazdığı eser XVII. yüzyılın süslü nesrine örnek teşkil eder. Şairin hac yolculuğunu ayrıntılı biçimde anlattığı kitapta Türkçe, Farsça ve Arapça şiirler de yer alır.

Münşeât (Mektupları): Nâbî'nin çeşitli zamanlarda, dostlarına ve devlet görevlilerine gönderdiği mektuplardan oluşan eseri. Eser ayrıca Nâbî'nin özel hayatına dair bilgiler de içermektedir.

Çıkmış Soru

Ahlakla ilgili öğütler veren, türlü hayat görüşlerini yansıtan, özdeyiş niteliğindeki sözlerin ağır bastığı gazellere hikemî gazel denir. Bu tarzdaki gazelleriyle ---- ün salmıştır.
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıda verilenlerden hangisi getirilmelidir?  (2010)

A) Bâkî   B) Fuzûlî   C) Nedîm   D) Nef’î    E) Nâbî

İlgili Sayfalar 

• 17.Yüzyıl Şairleri Özet

• Bir devlet için çarha temennadan usandık...Nabi

• Bağ-ı dehrin hem hazânın hem bahârın görmüşüz...Nabi

Yararlanılan Kaynaklar 

• Hayriyye, İnceleme, Mahmut Kaplan, Doktora Tezi
• Nabi'nin Bir Latifesi, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Cumhur Ün
• İslam Ansiklopedisi, Nabi Maddesi