Beşir Fuat (1852-1887)

• Düşünür, eleştirmen, yazar.
• 1852'de İstanbul'da doğdu.
• Dönemin iyi okullarından biri olan Fatih Rüştiyesinde okudu.
• Eğitimine babası Hurşit Paşa'nın görevi nedeniyle gittiği Suriye’de devam etti. Burada Halep Cizvit Mektebinde eğitim görerek iyi derecede Fransızca öğrendi (1862-1867).
• 1871’de Askerî Liseden, 1873’te Harbiye Mektebinden (Mekteb-i Harbiye) mezun oldu.
• Aynı yıl Sultan Abdülaziz’in yaveri olarak atandı.
• 1876'da tahtan indirilen Abdülaziz'in ölümünden sonra sırasıyla Osmanlı-Sırp ve Osmanlı-Rus Savaşlarına ve Girit’te çıkan isyanları bastırmak üzere bölgedeki harekâtlara katıldı.
• Girit’te kaldığı birkaç yıl içinde Almanca ve İngilizce öğrendi.
• Kolağası rütbesinde iken askerlikten istifa ederek sadece yazılarıyla meşgul oldu.
• Fizyoloji, tıp, biyoloji, psikoloji, matematik, fizik, astronomi, sosyoloji, felsefe, tarih, edebiyat, dil eğitimi gibi pek çok alanda önemli bir birikime sahiptir.
• Pozitif bilimleri hayatının merkezine alan Fuat, bu bakış açısını Osmanlı toplumuna tanıtma ve benimsetme gayretinde olmuştur.
• Çeşitli gazete ve dergilerde makaleler yayımlayıp İngilizce, Fransızca ve Almancadan çeviriler yaptı.

Ölümü 

• 5 Şubat 1887 tarihinde çalışma odasında intihar etti.
• Uyuşturduğu bileklerini kesen Beşir Fuat, ölüme gidişi sırasında yaşadıklarını bir kâğıda not etti:

"Ameliyatımı icra ettim, hiçbir ağrı duymadım. Kan aktıkça biraz sızlıyor. Kanım akarken baldızım aşağıya indi. Yazı yazıyorum, kapıyı kapadım diyerek geri savdım. Bereket versin içeri girmedi. Bundan tatlı ölüm tasavvur edemiyorum. Kan aksın diye hiddetle kolu kaldırdım. Baygınlık gelmeye başladı."

• Beşir Fuat, zabıt memuruna hitaben yazdığı mektupta ise ölümünden kimsenin sorumlu tutulmamasını talep ederek şunları yazmıştır:

"Size anlatmaya mecbur olmadığım bazı sebeplerden dolayı, terk-i hayata mecburiyet gördüm. Kendi kendimi öldürdüm. Benim yazım ve imzam, âlem-i matbuatta bulunan muharrirlerce (yazarlarca) malumdur. Binaenaleyh beyhude işgüzarlık edeceğim diye zaten matem içinde bulunan familyam azası (ailemin üyeleri) hakkında, bi-lüzum (lüzumsuz) tahkikata girişip de onları iz’ac (rahatsız) etmeyiniz. Şu itirafnamem intiharın vukuunu müsbittir. (...nasıl gerçekleştiğini ispatlar niteliktedir) Sizin vazifeniz bu kâğıdı alıp bir jurnalle makamına takdim etmekten ibarettir. Vücudumu teşrih olunmak üzere Mekteb-i Tıbbiyeye teberruan bahşettim. Cenaze oraya naklolunmalıdır."

• Mektubunda cesedini kadavra olarak Tıbbiyeye bıraktığını yazmışsa da vasiyetine uyulmadı. Cenaze, Eyüp Sultan Mezarlığına defnedilmiş ancak mezar zaman içinde kaybolmuştur.
• Yakın arkadaşı Ahmet Mithat Efendi’ye bıraktığı mektuba göre iki yıldır intihar etmeye niyetli olduğu ve eylemi gerçekleştirmek için uygun zaman kolladığı anlaşılmaktadır.
• Yazarı intihara sevk eden nedenlerin başında ağır psikiyatri hastası olan annesi ile iki yaşındaki oğlu Namık Kemal'in ölümleri olmuştur. Beşir Fuat'ı etkileyen başka bir nokta da annesindeki rahatsızlığın zaman içinde kendinde de görülmesi ihtimalidir.

Hakkında Söylenenler...

Pek az intihar vakası Beşir Fuat'ınki kadar zaman bakımından ani, mahiyet bakımından sebepsiz ve şekil bakımından dikkate şayan olmuştur. (Orhan Akay)

Don Kişot’u kitaplar çıldırtmıştı, Beşir Fuat'ı kitaplar öldürdü. (Cemil Meriç)

Beşir Fuat'ın o devirde çok tesirli olan tenkitleri sayesinde, gözyaşı ve verem edebiyatı ve onun dayandığı boş, şişkin ve süslü üslûp değerini kaybeder. Günlük hayatı anlatan, gerçeğe dayanan, mübalağasız, sade bir anlatış tarzına gidilir. (Mehmet Kaplan)

Önemi 

• Materyalist felsefeyi ve natüralizmi benimseyen ilk Türk düşünürüdür.
• Pozitivizmden ilk bahseden hatta bu felsefi düşünceyi dönem aydınlarına tanıtan kişidir (İlk pozitivist).
• Pozitif bilimlerdeki neden-sonuç ilişkisinin edebiyata da yol göstermesi gerektiğini savunmuştur (realizm ve natüralizm).
• Romantizme yönelttiği güçlü eleştirilerle Türk romanındaki gözyaşı ve verem edebiyatına son vermiştir.
• Türk yazın hayatında akademik / objektif eleştiri kültürünün yerleşmesi konusunda önemli kazanımlar sağlamıştır.
• "Victor Hugo" adlı eseri, ülkemizde yazılmış ilk eleştirel biyografi çalışmasıdır. Bu eserinde Hugo’dan bahsederken sözü çoğu kez romantizm-natüralizm karşıtlığına getirerek yeni mektebi ve onun kurucusu olan Zola’yı ve görüşlerini övmüştür.
• Hayatı boyunca on beş kitap, iki yüzden fazla da makale yayımlamıştır.

Önemli Eserleri: Victor Hugo, Beşer, Voltaire, İntikad (Muallim Naci ile), Mektubat (Fazlı Necib ile), İki Bebek (tiyatro çevirisi), Binbaşıyı Dâvet (tiyatro çevirisi), Birinci Kat (tiyatro çevirisi) Not: Yazarın bu eserlerinin yanı sıra yabancı dil öğretimi ile ilgili kitaplar da yazmıştır.

İlgili Sayfa

👉 Natüralizm

Yararlanılan Kaynaklar

• Ahmet Mithat Efendi ve Orhan Okay'ın Gözünden Beşir Fuat'ın İntiharı, Mehmet Cihangir
• 19. Yüzyılda Batı'daki Pozitivist Akıl Anlayışının Türk Düşünürleri Üzerindeki Etkisi, Mürsel Tekin
• Edebiyatçılar Ansiklopedisi, Beşir Fuat, YKY
• TDV İslam Ansiklopedisi, Beşir Fuad Maddesi, M. Orhan Okay