Divan Edebiyatı Genel Özellikleri

• Yüksek zümre edebiyatı, klasik Türk edebiyatı ya da saray edebiyatı olarak da bilinir. 
• Başlangıcı 13.yüzyıl olarak kabul edilir. 
• Özellikle Tanzimat Fermanı ile kesinleşen medeniyet değişimi ile 19.yüzyılda ömrünü tamamlamıştır.
• Divan edebiyatı, sadece diliyle değil biçim ve içerik olarak da İslâmî bir edebiyattır. İslâmiyet’in insan, hayat ve dünya anlayışına dayanır.
• İslâm estetiği çerçevesinde şekillenmiştir. Özellikle İran edebiyatını taklitle başlamış, sonradan asıl kimliğini kazanmıştır. 
• Dinî eserler yanında din dışı eserler de verilmiştir.
• Divan edebiyatı şiir ağırlıklı bir edebiyattır. Bir roman tutarındaki aşklar ya da cenkler şiirle (manzum) anlatılır. (bk. mesnevi)

İşlenen konular:

• Sembolize edilmiş kadın, aşk, şarap, klasik aşk hikâyeleri, İran mitolojisi, tasavvuf, zamandan şikayet, Allah'a yakarma, din ve devlet büyüklerine övgü ya da felsefi düşünceler işlenmiştir. 
• Aşk teması hem ilahi hem de beşeri olarak ele alınmıştır.
• Toplumla ilgili bazı konular karşımıza -Şeyhi'nin Harname'sinde ya da Fuzuli'nin Şikayetname'sinde olduğu gibi- daha çok şairlerin yaşamıyla ilgili sorunlar olarak çıkar.
• Nabi ve Bağdatlı Ruhi ise divan şiirinde az görülen sosyal eleştirinin önemli isimleridir. 

Anlatım:

• Konudan çok konunun işlenişine önem verilmiştir. 
• Aynı konu birçok şair tarafından ele alınmıştır. 
• Ustaca söyleyiş temel anlayış olmuştur.
• Şiirlerde genel olarak konu bütünlüğü önemsenmemiştir.
• Sıkça kullanılan söz ve anlam sanatları ustalık göstermenin bir ölçüsü kabul edilmiştir. 
• Düşünceler ve duygular her şair tarafından kullanılan mazmunlarla anlatılmıştır.

Mazmun Nedir?

• Genel bir tanımla klişeleşmiş mecaz demektir. 
• Anlamı gizleme sanatı olarak da ifade edilir.
• Mazmunlar sayesinde işaret edilen kişi, kavram ya da nesne; bir takım ipuçları verilerek dolaylı bir şekilde ifade edilir. 
• Özellikle divan şiiri bir mazmunlar edebiyatıdır. 
• Örneğin, sevgilinin ağzı/dudakları için genelde abıhayat, gül, gonca, şarap ya da lal mazmunları kullanılır.

Örnek

• Edebiyatta gül, aynı zamanda maşukun yani sevilen kişinin; bülbül ise sevenin yani âşığın sembolüdür:

Gül ile bülbülü sordum o gonca güldü dedi
Benim gibi sana yok sen gibi hezâr bana

Açıklaması: Gül ile bülbülü sordum o gonca gülerek dedi ki: Benim gibi sana yok senin gibi bülbül de bana (yok) veya benim gibi bir güzel yok ama (bana) senin gibi (biri) binlerce var.

Hedef kitle:

• Divan edebiyatı sanatçıları genel olarak medreselerde öğrenim görmüş insanlardır. 
• Divan edebiyatı öncelikle seçkinlere, okumuşlara, yönetici sınıfa hitap eden bir edebiyattır.  

Dil:

• Arapça, Farsça ve Türkçe sözcüklerden oluşan karma bir dil kullanılmıştır. 
• Karma bir dil olmasına karşın Osmanlıca diye de anılan bu dile Osmanlı Türkçesi denmektedir.
• İlk dönem şiirleri dil yönünden konuşma diline yakındır. Özellikle 15. yüzyıldan sonra ise dilin Arapça-Farsça sözcük ve tamlamalar ile ağırlaştığı görülür.

Ölçü (vezin):

• Divan şiirinde aruz ölçüsü kullanılmıştır. 
• Aruz ölçüsü, hecelerin uzun ya da kısa oluşuna dayanır.
• Ünlü ile biten hecelere kısa/açık hece denir. Ünsüz ya da uzun ünlü (â, î) ile biten heceler ise uzun/kapalı hecedir. 
• Aruz ölçüsüne göre ilk dizede açık-kapalı heceler nasıl sıralandıysa diğer dizeler de o şekilde sıralanmalıdır. (bk. aruz ölçüsü)

İlgili Sayfa

• Divan Edebiyatı Ana Sayfa