YKS Edebiyat Türkçe: Şemsettin Sami (1850-1904)

Şemsettin Sami

Arnavut asıllı Türk dil bilimci, yazar ve gazeteci.
Tanzimat 1.dönem sanatçısıdır.
Şemsettin Sami, Galatasaray Spor Kulübünün kurucularından biri olan Ali Sami Yen'in babasıdır.
İlk yerli roman kabul edilen Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat'ın yazarıdır.

Roman türünde ilk deneme olmasının getirdiği bazı acemiliklerle birlikte kadın-erkek ilişkilerini farklı bir bakış açısıyla ele alması, anne-babanın zorlamasıyla gerçekleşen bir kısım evliliklerin faciayla sonuçlanması yüzünden görücü usulü evliliğin eleştirisi ve toplumda kadına değer verilmemesi gibi meseleler üzerinde durması bakımından aynı konu etrafında daha sonra yazılacak eserler için örnek teşkil etmiştir.

Roman ve tiyatro sahalarında eserler veren, gazete yazarlığı yapan, dergiler çıkaran, tercümeler ve öğretici kitaplar yayımlayan Şemseddin Sami, şöhretini hazırladığı sözlüklerle kazanmıştır.
İlk Türkçe sözlük olarak kabul edilen Kamus-ı Türki'yi hazırladı.

Kamus-ı Türkî (Türkçe Sözlük), Türkçe açıklamalı ve tek dilli bir sözlüktür. Bu nedenlerden dolayı ilk Türkçe sözlük olarak kabul edilmektedir. Türk dilinin bütün söz varlığını Batı sözlükçülük normlarında işleyen bugün bile kıymetini koruyan gelişmiş bir sözlüktür. Kâmûs-ı Türkî, Türk sözlükçülüğüne yeni bir boyut kazandırmış ve bugünkü Türkçe sözlükler için de bir model olmuştur.

Kamus-ı Fransevi (Fransızca-Türkçe ve Türkçe-Fransızca olmak üzere 2 cilt) ve Kamus-ı Arabî hazırladığı diğer sözlüklerdir.
Tarih, coğrafya ve meşhur adamlar ansiklopedisi olan Kâmûs-ul Alâm'ı hazırlamıştır. Ansiklopedik sözlük özelliği gösteren 6 ciltlik bu büyük çalışma 4830 sayfadır.
Victor Hugo'nun Sefiller ile Daniel Defoe'nin Robenson Cruose romanlarını Türkçeye çevirdi.
Orhun Abideleri ve Kutadgu Bilig gibi Türk kültürünün temel eserlerini hazırlamaya çalışsa da bu eserleri yayımlaması mümkün olmamıştır.
1876'da Sabah gazetesinin başyazarı oldu. Gazete kısa zamanda büyük bir popülerlik kazanarak Türk basınında o zamana kadar görülmemiş bir tiraja kavuşmuştur.
Lisân-ı Osmânî (Osmanlı dili) ifadesine karşı çıkmıştır. Türk milletinin ve Türk dilinin Osman Gazi’den önce de mevcut olduğunu, dilimize lisân-ı Türkî (Türk dili) denmesi gerektiğini belirtmiştir.
Şemsettin Sami, Besâ yahûd Ahde Vefâ, Seydi Yahya ve Gâve adıyla üç tiyatro oyunu kaleme almıştır.

Tiyatroları

Besâ yahûd Ahde Vefâ ‘da (1874), verilen sözün, koşullar ne olursa olsun değişmeyeceğine inanan Müslüman Arnavutların geleneksel değerlerinin sorgulamasını yapar.
Seydi Yahya (1875) piyesinde, İspanya’da İslamiyet'in egemenliğinin kırılma döneminde yaşanan bir ihaneti işlerken oyunun akışı içinde tiyatromuzda ilk kez koro kullanır.