Uyak ve Redif

👉 Uyak (Kafiye): En az iki dize sonunda görülen ses benzerliğidir.
Orhan zamanından kalma bir duvar
Onunla bir yaşta ihtiyar çınar
Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı
Arkada zincirlenen yüksek Toros Dağları
👉 Redif: Dize sonlarında uyaktan sonra tekrarlanan sözcükler ile aynı görevde kullanılan eklerdir.
  • Sözcük halinde redif:
Karanfilim ez beni
Tülbentlerden süz beni
Sen kağıt ol ben divit
Ak gerdana yaz beni
  • Ek halinde redif:
Gecelerde uyku girmez göz-üm-e
Yastık diken olmuş batar yüz-üm-e
Uyak - Redif Farkı
  • Farklı görevdeki ekler birbiriyle uyak oluşturur: 
Dalga dalga hücum edip pişmanlıklar > -lar: çokluk eki
Unutuşun o tunç kapısını zorlar > -la: yapım eki; -r: kip eki
  • Aynı görevdeki ekler ise uyak değil rediftir:
Çekin halay, çalsın durmadan saz-lar
Çekin ağır ağır, halay düz-ül-sün.
Süzülsün oyunlar, süzülsün naz-lar
İnce beller, mahmur gözler süz-ül-sün.
  • Yazılışları aynı olsa da anlamları farklı olan sözcükler birbiriyle uyaklıdır:
Neden kondun a bülbül
Kapımdaki asmaya 
Ben yarimden ayrılmam
Götürseler asmaya (cinaslı uyak)
  • Yazılışı ve anlamı aynı olan sözcükler ise rediftir. Daha kısa ifadeyle aynı sözcüğün dize sonunda tekrarlanmasıdır. (sözcük halinde redif) 
Kaybolmuş sevdiklerimiz aşkına,
Allah aşkına, gök, deniz aşkına
Uyak (Kafiye) Türleri
1. Yarım Uyak
2. Tam Uyak
3. Zengin Uyak
4. Tunç Uyak
5. Cinaslı Uyak
  • Yarım Uyak: Tek ses benzerliğine dayanan uyak türüdür.
Kandilli yüzerken uyku-larda
Mehtabı sürükledik su-larda
Karac'oğlan der ki kondum göç- ülmez
Acıdır ecel şerbeti iç- ilmez
Üç derdim var birbirinden seç- ilmez
Bir ayrılık bir yoksulluk bir ölüm
  • Tam Uyak: İki ses benzerliğine dayanan uyak türüdür. Uzun ünlü iki ses değerinde kabul edildiği için uzun ünlü benzerliği de tam uyaktır.
Geniş kanatları boşlukta simsiyah açılan
Ve arkasında güneş doğmayan büyük kapıdan
Bir mısra işitdim ey şûh-ı dilârâ 
Bir hoşca da bilmem ne dimek istedi ammâ
  • Zengin Uyak: En az üç ses benzerliğine dayanan uyaktır.
Artık demir almak günü gelmişse zaman-dan,
Meçhule giden bir gemi kalkar bu liman-dan. 
Dünyada sevilmiş ve seven nafile bekler;
Bilmez ki giden sevgililer dönmeyecekler.
  • Tunç Uyak: Dize sonlarında birbiriyle uyaklı iki sözcükten birinin diğerinin içinde yer almasıyla oluşan uyaktır. 
İlk baharda canlanır yer
Kırlar hep yeşiller giyer
Her şey akar, su, tarih, yıldız, insan ve fikir;
Oluklar çift; birinden nur akar; birinden kir
Ankara Ankara güzel Ankara  
Seni görmek ister her bahtı kara
İşte o günden beri Türk'ün malı İstanbul
Başkasının olursa yıkılmalı İstanbul
Sıra başkalarında çünkü çok yandı kendi
Fakat, sakın sanma ki harareti tükendi
  • Cinaslı Uyak: Sesleri aynı, anlamları ayrı sözcük ya da sözcük grupları ile yapılan uyaktır.
Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç
Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç
Gayet çoktur değil benim yaram az
Bana yardan gayrı cerrah yaramaz
Terziye kumaş gelmiş düşünür ki ne kese
Ölçtü biçti baktı ki ne cep olur ne kese
Kapana yâr kapana
Ben de düştüm kapana
Beni yârdan ayıran
İki gözü kapana
Karpuz kestim bir dilim
Gel otur benim gülüm
Ne dedim de küsersin
Tutulaydı bu dilim
Uyarılar
  • Uyak sadece farklı görevlerdeki ekler arasında olmaz:
İçimde tüten bir şey; hava, renk, eda, iklim;
O benim, zaman, mekan aşıp geçmiş sevgilim.
  • Varsa ilk önce redif ya da redifleri bulunuz:
Ruhumu eritip de kalıpta don-durmuşlar;
Onu İstanbul diye toprağa kon-durmuşlar.
  • Dizenin tamamını okumadan inceleme yapmayınız:
.......... ağaçlar
.......... bağlar (?)
Bu örnekte "bağlar" sözcüğünün dizede hangi anlamda kullanıldığını anlamadan yapacağınız değerlendirme sizi yanıltabilir (Bağlamak eylemi de olabilir, bağ sözcüğünün çokluk eki almış hali de olabilir.) Bağlamak eylemi ise "lar" uyak
üzüm bağı anlamında ise -lar ek halinde redif olacaktır.
  • Halk şiirinde birbirine yakın sesler de kafiye olarak kabul edilebilir. Benzer durum redifler için de geçelidir:
Coştu deli gönül coş-tu
Sevda gelip serden aş-tı
Dediler Selvi Han göç-tü
Emrah halin yaman olmuş
İç Kafiye 
  • Dize ortasında yapılan kafiyeye denir.
  • Divan şiirinde bu yolla yazılmış gazellere musammat gazel denir.
Kamu bîmârına cânân deva-yı derd eder ihsan
Niçün kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı

  • Eğer ses benzerliği dize başında ise buna baş kafiye denir. Tespit edilebilen ilk Türk şiirlerinde kafiyenin mısra başında kullanıldığı görülmüştür.

k kalık teg yuklunmaksız azsız suksuz 
Körgülüg neñ uşik ekşer tapgulugsuz 
Körser sizni yig yörügçe körmeksizin 
Körür olar kirtü arıg burkanlarıg
Ayak (Ana Kafiye)
  • Bir halk şiirinin bütün dörtlüklerinde belli bir plan dahilinde tekrarlanan uyağa, "ana kafiye" denir. 
  • Âşık şiirinde bu ana kafiyeye "ayak" denir.
Bir üstada olsam çırak
Bir olurdu yakın ırak
Yapsalar kemiğim tarak
Yar zülfünün tellerine

Yönüm Hakk’a döndürseler
Kemiğimi kavursalar
Harman gibi savursalar
Muhabbetin yellerine

Seyrani kaldır parmağın
Vaktidir Hakk’a durmağın
Deryaya akan ırmağın
Katre olsam sellerine

👉 Uyak - Redif Konu Kavrama Testi Çöz 👈

İlgili Sayfalar 

👉 Uyak Şeması Nasıl Bulunur?

👉 Şiir Bilgisi Ana Sayfa

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretebilmemiz için hem "Takip Et" butonuna tıklayarak hem de yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.