YKS Edebiyat Türkçe: Cenap Şahabettin (1871

Cenap Şahabettin

Servetifünun şairi, yazar, doktor.
Manastır doğumlu şair, 1877-1878 Osmanlı- Rus Savaşı sırasında şehit düşen Binbaşı Osman Şahabeddin Bey'in oğludur.
1889 yılında Askerî Tıbbiyeden doktor yüzbaşı olarak mezun olur.
1890 yılında cilt hastalıkları uzmanlığı için Paris’e gönderilir. Dört yıl kaldığı Paris’te tıp eğitiminin yanında edebiyatla da ilgilenir.
1894 yılında İstanbul'a döndüğünde gerek şekil gerek içerik bakımından Fransız şiirine benzeyen şiirleri ile dikkat çeker. Tevfik Fikret’in Cenap'ın şiirlerini öven yazısı sonrası Servetifünuna katılır (1896).
Avrupa'dan döndükten sonra Mersin ve Rodos karantina hekimliği yapar. Daha sonra Mekke yakınlarında bir liman kenti olan Cidde'ye gönderilen Cenap, bu görevi sayesinde Hac Yolunda adındaki eserini yazacaktır.
Hicaz dönüşünde mesleği ile ilgili idari görevlerde bulunan şair, Birinci Dünya Savaşı başladıktan sonra kendi isteği ile emekli olur (1914).
Birinci Dünya Savaşı sonlarına doğru Süleyman Nazif ile birlikte 4.Ordu Komutanı Cemal Paşa'nın daveti üzerine Şam'a gider. Dönüşte Tasvir-i Efkar gazetesi tarafından Avrupa'ya gönderilecektir. Cenap, bu seyahatlerin ardından Suriye Mektupları ve Avrupa Mektupları adlı eserlerini yazar.
1919 yılında İstanbul Darülfünunda Osmanlı Tarihi dersleri vermeye başlar. Bir derste Yunanlıları övüp Millî Mücadeleyi küçümseyen sözler sarf ettiği ileri sürülerek Darülfünun öğrencileri tarafından diğer bazı hocalarla birlikte protesto edilir. Millî Mücadeleyi hedef alan siyasî yazıları da bilinen Cenap Şahabettin 1922 yılında Darülfünundaki görevinden istifa etmek zorunda kalır.
Yoğun meslek hayatının yanı sıra gazete, dergi çıkararak yayıncılığı da deneyen Cenap Şahabettin, 1908’den sonra başta Tanin olmak üzere gazetelerde yazarlık yapmıştır.
Beyin kanaması sonucu vefat eden şair, 13 Şubat 1934 tarihinde “Elhân-ı Şitâ” şiirini hatırlatan çok karlı bir günde toprağa verilir.

Sanat Anlayışı

Şiirde ahenge çok önem veren Cenap, bütün şiirlerini aruzla yazmış, heceyi küçümsemiştir.
Divan şiiri etkisiyle yazdığı ilk şiirlerinden sonra Recaizade M.Ekrem ve Abdülhak Hamit etkisinde şiirler yazmaya başlar.
Ekrem – Hamit etkisiyle başlayan Fransız şiirine ilgisi Paris’e gitmesiyle kuvvetlenir. O yıllarda Paris’te rağbet gören sembolizmden etkilense de bu edebî akımı tam olarak kavradığını söylemek mümkün değildir. Onun sembolizmden anladığı şiirde istiare sanatı ile müziği ön plana çıkarmaktır.
Cenab Şahabeddin'in Türk şiirine getirdiği yenilikler arasında, o zamana kadar Türk edebiyatında kullanılmamış yeni ve orijinal tamlamalara yer vermesidir. Bu yeni tamlamaların bazıları: saat-i semen-fam (yasemen renkli saatler), tuf-ı tesliyet (avunma yankısı) ... O dönem için çok aykırı görünen bu terkipler çok eleştiri almıştır.
Servetifünun edebiyatının sanat için sanat anlayışının en katı savunucularından olan şair sosyal olaylarla ilgili mısralardan uzaktır. Ona göre şiirin asıl amacı güzelliktir, şiire bunun dışında bir görev yüklenemez.
Dilin sadeleşmesine karşı çıkan Cenap, Osmanlıcayı savunmuştur. Cenap bununla da yetinmeyip Arapça-Farsça sözlüklerden müzikal değeri olduğunu düşündüğü eskimiş sözcükler bulup şiirlerinde kullanmıştır. Dil konusundaki tutumunu özellikle 1911’den sonra başlayan dilde sadeleşme hareketine rağmen de sürdüren Cenap bu konuda sert eleştirilere uğrayacaktır.
Şiirinde tabiat, kadın ve aşk temaları yanında zaman zaman dinî duygulara da yer verir. Tabiat, şiirlerinde önemli yer tutar. Tabiattaki varlıklara insan ruhuna ait özellikler yükleyen şair tabiata karşı subjektif bir tavır içindedir.
Servetifünun edebiyatının en önemli iki şairinden biri olan Cenap aynı zamanda güçlü bir nesir yazarıdır. 1908 yılından sonra daha çok nesir yazan Cenap’ın bu sahadaki eserleri, “gezi, eleştiri, tiyatro ve inceleme” olarak sınıflandırılabilir.

Eserleri:

Şiir

Tamat: Paris’e gitmeden önce 1887’de çıkardığı ve içinde on yedi şiirin yer aldığı küçük şiir kitabı.

Gezi

Hac Yolunda
Suriye Mektupları
Avrupa Mektupları
Afak-ı Irak
Beyrut, Filistin ve Nablus İzlenimleri 1918

Tiyatro

Körebe
Yalan
Küçük Beyler (Hüseyin Suat Yalçın ile birlikte yazdığı vodvil)

Diğer Eserleri

Nesr-i Harp ve Nesr-i Sulh: Birinci Dünya Savaşı sırasında yazılmış yazılarından oluşan kitap.
Tiryaki Sözleri (Özdeyişleri)
Evrak-ı Eyyam (Makaleler)

Örnek Şiiri

Elhan-ı Şita (Kış Ezgileri)

Bir beyaz lerze, bir dumanlı uçuş,
Eşini gaib eyleyen bir kuş
gibi kar
Geçen eyyâm-ı nevbaharı arar…
Ey kulûbün sürûd-u şeydâsı,
Ey kebûterlerin neşideleri,
O baharın bu işte ferdâsı
Kapladı bir derin sükûta yeri
karlar
Ki hamûşâne dem-be-dem ağlar.

Ey uçarken düşüp ölen kelebek
Bir beyaz rîşe-i cenâh-ı melek
gibi kar
Seni solgun hadîkalarda arar;
Sen açarken çiçekler üstünde
Ufacık bir çiçekli yelpâze,
Nâ’şın üstünde şimdi ey mürde
Başladı parça parça pervâze
karlar
Ki semâdan düşer düşer ağlar

Uçtunuz gittiniz siz ey kuşlar;
Küçücük, ser-sefîd baykuşlar
gibi kar
Sizi dallarda, lânelerde arar.
Gittiniz, gittiniz siz ey mürgân,
Şimdi boş kaldı serteser yuvalar;
Yuvalarda -yetîm-i bî-efgân! –
Son kalan mâi tüyleri kovalar
karlar
Ki havada uçar uçar ağlar!

Destinde ey semâ-yı şitâ tûde tûdedir
Berk-i semen, cenâh-ı kebûter, sehâb-ı ter...
Dök ey semâ -revân-ı tabiat gunûdedir
Hâk-i siyâhın üstüne sâfî şükûfeler!

Her şahsâr şimdi -ne yaprak, ne bir çiçek! –
Bir tûde-i zilâl ü siyeh-reng ü nâ-ümid…
Ey dest-i âsmân-ı şitâ, durma, durma, çek.
Her şâhsârın üstüne bir sütre-i sefîd!

Göklerden emeller gibi rizan oluyor kar
Her sûda hayâlim gibi pûyân oluyor kar
Bir bâd-ı hamûşun per-i sâfında uyuklar
Tarzında durur bir aralık sonra uçarlar,

Soldan sağa, sağdan sola lerzân ü girîzân,
Gâh uçmada tüyler gibi, gâh olmada rîzân
Karlar, bütün elhân-ı mezâmîr-i sükûtun,
Karlar, bütün ezhârı riyâz-ı melekûtun.

Dök hâk-i siyâh üstüne, ey dest-i semâ dök.
Ey dest-i semâ, dest-i kerem, dest-i şitâ dök:
Ezhâr-ı bahârın yerine berf-i sefîdi;
Elhân-ı tuyûrun yerine samt-ı ümîdi...