YKS Edebiyat Türkçe: Abdülhak Hamit Tarhan (1852-1937)

Abdülhak Hamit

Tanzimat edebiyatı ikinci dönem şair ve oyun yazarı, diplomat.
Büyükbabası Hekimbaşı Abdülhak Molla’ya ait Bebek’teki Pembe Yalı’da doğdu.
Ulema sınıfından tarihçi Hayrullah Efendi’nin oğludur.
Eğitimine Bebek’teki mahalle mektebinde başladı, devrin tanınmış hocalarından özel dersler aldı.
1863’te ağabeyi Nasuhi Bey ile Paris’e gitti. Burada bir buçuk yıl kadar özel bir okula devam etti.
1865’te Tahran’a elçi tayin edilen babasıyla İran’a gitti. Bir yıl sonra babasının ölümü üzerine İstanbul’a dönerek memuriyete başladı.
1874’te Fatma Hanım ile evlendi.
1876’da Paris büyükelçiliği ikinci kâtibi olarak Fransa’ya gönderildi.
Paris’te iken yayımladığı Nesteren (1878), adlı oyunu nedeniyle görevinden alındı.
1883'te Bombay şehbenderliğine tayin edildi. İstanbul’da vereme yakalanan Fatma Hanım’ın durumu ağırlaşınca İstanbul’a dönmek üzere yola çıktı. Makber adlı eserini karısının hastalığı sırasında yazmaya başladı. Yolda karısının durumu büsbütün kötüleşince Beyrut’ta karaya çıktılar. Eşi burada vefat etti (1885).
İstanbul’a döndükten bir süre sonra Londra elçiliği başkâtibi olarak atandı (1886).
1890’da Londra’da Nelly Clower ile evlendi.
Bastırmak üzere İstanbul’a gönderdiği Finten ve Zeynep adlı oyunları sakıncalı bulunarak görevinden alındı. Bazı nüfuzlu dostlarının araya girmesi üzerine eser yayımlamamak şartıyla affedildi.
1895’te Lahey’e gönderildi. İki yıl sonra tekrar Londra’ya döndü.
1906’da Brüksel sefaretine tayin edildi.
1911’de eşi Nelly’nin ölümünden sonra Cemile Hanım ile evlendi. Kısa süren bu evlilikten sonra 1912'de Lüsyen Hanım ile evlendi.
1912’de diplomatik görevlerine son verildi.
İstanbul’a döndükten sonra Meclis-i Ayan azası seçildi (1914-1918).
Mütareke yıllarında Viyana’ya gitti (1918-1922).
Zaferden sonra sefalet içinde yaşadığı Viyana'dan döndü.
TBMM tarafından kendisine vatana yaptığı hizmetler nedeniyle maaş bağlandı.
1928’de İstanbul’dan milletvekili seçildi (1928-1937).
13 Nisan 1937’de Maçka Palas’taki odasında zatürreden öldü.

Sanat Anlayışı

Şair-i Azam (büyük şair) ve "Tezatlar Şairi" olarak da tanınır.
Şair, sanat için sanat prensibiyle, “ferdî/içe dönük” bir edebiyatın temsilcisidir.
Sadece tiyatro ve şiir yazan Hamit, romantizmin etkisindedir.
Batı şiirinde görüp beğendiği şekilleri Türk şiirine getirmiştir. Batı'dan aldığı nazım şekillerinin yanında hiçbir kurala bağlanmadan kendi oluşturduğu şekiller de kullanmıştır.
Tanzimat şiirindeki Batılılaşmanın asıl ihtilalcisi kabul edilmiştir.
Aruz ölçüsünden vazgeçmemiş ancak hece ölçüsü ile de şiirler yazmıştır.
Serbest nazma (ölçüsüz şiir) örnek olacak şiirlerin de ilk örneklerini vermiştir.
Şiirde aşk, tabiat, ölüm (metafizik ürperti) temalarını lirik bir anlatımla ele almıştır.
Hâmit, eserlerinde genel olarak anlaşılması zor, ağır bir dil kullanmıştır.

Şiir Kitapları

Sahra: Basılan ilk şiir kitabı budur. Edebiyatımızın ilk pastoral şiir örnekleri bu kitaptadır. 59 sayfalık bu eser gözleme dayanmayan bir kır ve köy hayatının övgüsüdür.

Belde: Eserde, genç şairin, Paris’te katipken yaşadığı maceralı hayatın izleri görülmektedir.

Bunlar Odur: Hindistan'da, karısının hastalığı sırasında yazdığı 19 manzumeden oluşan küçük bir şiir kitabıdır.

Garam: Çamlıca’da yaşanmış bir aşk macerasını, hayali olaylar ve felsefi düşüncelerle birleştirerek romantik bir üslupla anlattığı eser.

Validem: Hâmit’in annesinin hatıralarıyla söylediği uzun manzumedir. Validem’in ölçüsü eski (aruz), şekli yenidir. Validem, edebiyatımızın kafiyesiz yazılan ilk şiiridir. Şiirden bir bölüm için tıklayınız.

Makber, Ölü, Hacle: 1885 yılında ilk eşi Fatma Hanım'ın ölümü nedeniyle ölüm karşısında duyduğu ıstırabı, isyanı, çaresizliği ve imanına sığınıp bu gerçeği kabullenişini arka arkaya yayımladığı bu üç eser ile dile getirir. Ölüm karşısında hissettikleri ve düşündükleri bu üç eserde birbirine tezat oluşturacak şekilde işlenir (Hamit'e tezatlar şairi denmesinin bir nedeni de budur).

Makber'den...

Eyvah! Ne yer, ne yâr kaldı,
Gönlüm dolu ah-u zâr kaldı.
Şimdi buradaydı, gitti elden,
Gitti ebede gelip ezelden.
Ben gittim, o haksar kaldı,
Bir köşede tarumar kaldı,
Baki o enis-i dilden, eyvah,
Beyrut'ta bir mezar kaldı.

Tiyatro Anlayışı

Şiirlerinin aksine tiyatro eserlerinde daha toplumsal bir tavır sergilemiştir.
Vatan-millet sevgisi, İslam birliği, kadının sosyal hayattaki yeri ve eğitimi, savaş karşıtlığı, zalim yönetici ve problemleri, meşruti sistem isteği, hanedan karşıtlığı sanatçının eserlerinde ele aldığı toplumsal konulardan öne çıkanlardır.
Hepsi basılmasa da yirmiden fazla oyun yazmıştır.
Tiyatrolarını yazılışları bakımından manzum, mensur ve manzum-mensur karışık olmak üzere üçe ayırmak mümkündür.
Nesteren adlı oyunu, edebiyatımızın hece ölçüsü ile yazılan ilk manzum tiyatro eseridir.
Manzum olanların bir kısmı aruz, bir kısmı da duraksız hece ölçüsü ile yazılmıştır.
Tiyatrolarında konuların işlenişi karışık, konulardaki mantıksal bağlantılar da zayıftır.
Oyunlardaki kişi sayısı oldukça fazladır ancak bu durum esere bir zenginlik katamaz.
Şiirlerinde olduğu gibi oyunlarında da dili kullanmakta pek başarılı değildir.
Shakespeare'den gelme bir tesir ile kimi oyunlarında cinlere ve cadılara da yer verir.
İlk piyeslerinde tiyatro tekniğine uyan Hamit, daha sonra bu konuda oldukça kayıtsız davranmıştır. Sahnelenmeye pek de uygun olmayan bu eserleri daha çok okunması için yazmıştır.
Yerli hayatı konu aldığı birkaç oyun dışında oyunlarında tarihî olaylara ve başka milletlerin yaşayışlarına yer vermiştir (yerli-günlük hayat, tarihî ve egzotik eserler).

Tiyatro Eserleri

Mensur (düz yazı) Tiyatroları: Macera-yı Aşk, Sabr u Sebat, İçli Kız (Baştan sona düzyazı), Duhter-i Hindu, Finten, Tarık, Yadigâr-ı Harp, İbn-i Musa.