Dede Korkut Hikayeleri

“Bütün Türk edebiyatını terazinin bir gözüne, Dede Korkut’u diğer gözüne koysanız yine Dede Korkut ağır basar.” (Mehmet Fuat Köprülü)

• Türk dili ve edebiyatının en önemli kültür miraslarından biri olan Dede Korkut Hikayeleri on iki destansı hikâye ve bir ön sözden oluşmaktadır. 
• 12,13 ve 14.asırlarda Oğuz Türkleri arasında yaşamış, işlenmiş ve yayılmış hikayelerin 15. asrın ikinci yarısında yazıya geçirildiği düşünülmektedir. 
• Dede Korkut Hikayeleri olarak bilinen eserin asıl adı Kitab-ı Dedem Korkut Ala Lisan-ı Taife-i Oğuzan’dır (Oğuz Boyları Dilince Yazılmış Dede Korkut Kitabı). 
• Hikâyeler, destan geleneğinden halk hikâyesine geçişin ilk örneği sayılmaktadır. 
• Metinlerde olayların anlatıldığı bölümler nesir, karşılıklı konuşmaların büyük bir bölümü ise nazımla aktarılır (nazım-nesir karışık).
• Dede Korkut Hikayeleri’nin Dresten (Almanya) ve Vatikan olmak üzere iki önemli yazması bulunmaktadır. 
• Dede Korkut Destanlarında her bir hikâye bir bütünün parçası gibidir. Hikâyelerde aynı devirde, aynı bölgede ve Hanlar Hanı olarak anılan Bayındır Han’ın etrafında toplanmış bulunan Oğuz beyleri anlatılmaktadır. Hanlar Hanı Bayındır Han, genellikle metinlerin başında anılır ve bir daha da adı geçmez.
• Hikâyelerde olaylar Doğu Anadolu, Kafkaslar ve Azerbaycan coğrafyasında geçer.
• Metinler mutlu sonla biter. Dede Korkut gelir, iyi dileklerde bulunur. Hikayelerin kapanışları da birbirinin benzeridir. 

İçerik


• Hikayelerde genel olarak Oğuzların birtakım mücadeleleri yer alır. 
• İki hikaye Oğuzların kendi aralarında geçer. Bunlardan birinde -Dirse Han Oğlu Boğaç Han hikayesi- mücadele bir beyin oğlu ile kendi adamları arasından geçer. Diğer mücadele İç Oğuz ve Taş (Dış) Oğuz arasındadır.
• Diğer iki hikaye insanüstü kuvvetlere ve tabiata karşıdır. Birinde Deli Dumrul Azrail’in karşısına çıkar. Ötekinde Basat, Tepegöz adındaki devi öldürür. 
• Bunların dışında kalan sekiz hikâye Oğuz Beyleri ile Oğuzların düşman komşuları (Gürcüler, Abazalar, Trabzon Rumları vb.) arasında geçer. 
• Düşmanların en büyüğü Şökli Melik’tir.

Hikayelerin Bir Yazarı Var mıdır?

• Dede Korkut Hikayeleri anonimdir.
• Bu hikayeler Türk milletinin ortak dehasının ve zevkinin eseridir.
• Oğuz Türkleri arasında söylenmeye başlanan asırlar boyunca değişerek yaşayan bu hikayeler 15.asrın ikinci yarısında adı bilinmeyen bir ozan tarafından yazıya aktırılarak ölümsüzleşmiştir.

"Dede Korkut tarihi kayıtlarla varlığını bildiğimiz fakat ele geçmemiş olan asıl, büyük, manzum ve tam bir Oğuz destanından ayrılmış ve hikâyeleşmeye yönelmiş büyük destan parçalarından ibarettir."  (Muharrem Ergin)

Dede Korkut Kimdir?

• Hikayelere adını veren Dede Korkut'un kim olduğu konusunda kesin bir bilgi yoktur.
• Kimi kaynaklarda Korkut Ata olarak da anılan şahıs eski Türk destanlarında görülen hükümdarlara danışmanlık yapan ak sakallı, bilge ihtiyardır. 
• Bazı hikayeler bizzat onun tarafından anlatılıyormuş gibi gösterilir. 
• Hikayelerde bir kahramanlık gösteren çocuklara ad koyar.
• Hikayelerin asıl kahramanı olmasa da tüm hikayelerde yer alır. 
• Kendisine ihtiyaç duyulduğu durumlarda keramet gösterip sorunları çözer. 
• Kimi kaynaklar Dede Korkut’un I. Köktürk devleti zamanında yaşadığını, onun efsanevi kişiliğinin çağları aşarak ve başka kimliklerle karıştırılarak halkın zihninde tekrar tekrar yaşatıldığını söyler.
• Onun adındaki "Dede" unvanı Müslüman Türkler arasında hikâyelerin tekrar inşasına ait zamanların izlerini taşımaktadır. O, bilgisi ve öngörüsüyle Müslüman olmayan Türkler 
  için bir şaman (baksı), Müslüman Türkler için bir veli ve dededir.
  
  
Dirse Han Oğlu Bohaç Han hikayesinden:

Oğuz beyleri gelip oğlanın başına toplandılar, aferin dediler. Dedem Korkut gelsin, bu oğlana ad koysun, beraberine alıp babasına varsın, babasından oğlana beylik istesin, taht alıversin dediler. Çağırdılar. Dedem Korkut gelir oldu. Oğlanı alıp babasına vardı. Dede Korkut oğlanın babasına söylemiş, görelim hanım ne söylemiş:

Der:

Hey Dirse Han beylik ver bu oğlana 

Taht ver erdemlidir 

Boynu uzun büyük cins at ver bu oğlana 

Biner olsun hünerlidir 

Ağıllardan on bin koyun ver bu oğlana 

Etlik olsun hünerlidir 

Develerden kızıl deve ver bu oğlana 

Yük taşıyıcı olsun hünerlidir 

Altın başlı otağ ver bu oğlana 

Gölge olsun erdemlidir 

Omzu kuşlu cübbe elbise ver bu oğlana. 

Giyer olsun hünerlidir.

Bayındır Han'ın ak alanında

Bu oğlan cenk etmiştir;

Bir boğa öldürmüştür senin oğlun,

Adı "Boğaç" olsun,

Adını ben verdim

Yaşını Allah versin!..

• Hikayelerde kapanış Dede Korkut ağzından söylenmiş sözlerle yapılır. Dede Korkut her hikayenin sonunda ortaya çıkarak Oğuz boyları ve Oğuz Beyleri için dua eder.

Bamsı Beyrek Hikayesinden:

Dedem Korkut geldi, kopuz çaldı, şadılık eyledi. Boy boyladı, soy soyladı. Gazi erenler başına ne geldiğini söyledi, bu Oğuzname Beyrek'in olsun dedi.
Dua edeyim hanım: Yerli kara dağların yıkılmasın. Gölgeli koca ağacın kesilmesin. Ak sakallı babanın yeri cennet olsun. Ak bürçekli ananın yeri cennet olsun. Oğul ile kardeşten ayırmasın. Ahir vaktinde arı imandan ayırmasın. Amin amin diyenler Tanrı’nın yüzünü görsün. Derlesin toplasın günahınızı adı güzel  Muhammet Mustafa’nın yüzü suyuna bağışlasın Han'ım hey!…

Kitapta yer alan hikayeler şunlardır:

1. Dirse Han Oğlu Boğaç Han
2. Salur Kazan’ın Evinin Yağmalanması
3. Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek
4. Kazan Bey’in Oğlu Uruz Bey’in Tutsak Olması
5. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul
6. Kanlı Koca Oğlu Kanturalı
7. Kazılık Koca Oğlu Yiğenek
8. Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi
9. Begil Oğlu Emren
10. Uşun Koca Oğlu Segrek
11. Salur Kazan’ın Esir Olup Oğlu Uruz’un Çıkarması
12. İç Oğuz’a Dış Oğuz’un Asi Olup Beyrek’in Öldürülmesi 

İlgili Sayfalar

• Anonim Halk Edebiyatı


• Halk Hikayeleri