“Bütün Türk edebiyatını terazinin bir gözüne, Dede Korkut’u diğer gözüne koysanız yine Dede Korkut ağır basar.” (Mehmet Fuat Köprülü)
- Türk dili ve edebiyatının en önemli kültür miraslarından biri olan Dede Korkut Hikayeleri on üç destansı hikâye ve bir ön sözden oluşmaktadır. (Son bulunan hikâye: Salur Kazan'ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi)
- Oğuz
Türkleri arasında anlatılan, işlenen ve yayılan hikâyelerin -son yıllarda
bulunan nüshalarla- 14. asırdan başlayarak yazıya geçirildiği
düşünülmektedir.
- Son yıllara kadar Dresten (Almanya) ve Vatikan olmak üzere iki yazması bilinen hikâyelerin 2017’de Ankara yazması, 2019’da Günbed yazması ve 2022 yılında da Bursa yazması bulunmuştur.
- Dede Korkut Hikayeleri olarak bilinen eserin asıl adı Kitab-ı Dedem Korkut Ala Lisan-ı Taife-i Oğuzan’dır (Oğuz Boyları Dilince Yazılmış Dede Korkut Kitabı).
- Hikâyeler, destan geleneğinden halk hikâyesine geçişin ilk örneği sayılmaktadır.
- Metinlerde olayların anlatıldığı bölümler nesir, karşılıklı konuşmaların büyük bir bölümü ise nazımla aktarılır (nazım-nesir karışık).
Dede Korkut Destanlarında her bir hikâye bir bütünün parçası gibidir. Hikâyelerde aynı devirde, aynı bölgede ve Hanlar Hanı olarak anılan Bayındır Han’ın etrafında toplanmış bulunan Oğuz beyleri anlatılmaktadır. Hanlar Hanı Bayındır Han, genellikle metinlerin başında anılır ve bir daha da adı geçmez.
- Hikâyelerde olaylar Doğu Anadolu, Kafkaslar ve Azerbaycan coğrafyasında geçer.
- Metinler mutlu sonla biter. Dede Korkut gelir, iyi dileklerde bulunup dua eder. Hikayelerin kapanışları da birbirinin benzeridir.
İçerik
- Hikayelerde genel olarak Oğuzların birtakım mücadeleleri yer alır.
- İki hikaye Oğuzların kendi aralarında geçer. Bunlardan birinde -Dirse Han Oğlu Boğaç Han hikayesi- mücadele bir beyin oğlu ile kendi adamları arasından geçer. Diğer mücadele İç Oğuz ve Taş (Dış) Oğuz arasındadır.
- Diğer üç hikaye insanüstü kuvvetlere ve tabiata karşıdır.
- Bunların dışında kalan sekiz hikâye Oğuz Beyleri ile Oğuzların düşman komşuları (Gürcüler, Abazalar, Trabzon Rumları vb.) arasında geçer.
- Düşmanların en büyüğü Şökli Melik’tir.
Hikayelerin Bir Yazarı Var mıdır?
- Dede Korkut Hikayeleri anonimdir.
- Bu hikayeler Türk milletinin ortak dehasının ve zevkinin eseridir.
- Oğuz Türkleri arasında söylenmeye başlanan asırlar boyunca değişerek yaşayan bu hikayeler 14. asırdan itibaren yazıya aktırılarak ölümsüzleşmiştir.
"Dede Korkut tarihi kayıtlarla varlığını bildiğimiz fakat ele geçmemiş olan asıl, büyük, manzum ve tam bir Oğuz destanından ayrılmış ve hikâyeleşmeye yönelmiş büyük destan parçalarından ibarettir." (Muharrem Ergin)
Dede Korkut Kimdir?
- Hikayelere adını veren Dede Korkut'un kim olduğu konusunda kesin bir bilgi yoktur.
- Kimi kaynaklarda Korkut Ata olarak da anılan şahıs eski Türk destanlarında görülen hükümdarlara danışmanlık yapan aksakallı, bilge ihtiyardır.
- Bazı hikayeler bizzat onun tarafından anlatılıyormuş gibi gösterilir.
- Hikayelerde bir kahramanlık gösteren çocuklara ad koyar.
- Hikayelerin asıl kahramanı olmasa da tüm hikayelerde yer alır.
- Kendisine ihtiyaç duyulduğu durumlarda keramet gösterip sorunları çözer.
- Kimi kaynaklar Dede Korkut’un I. Köktürk devleti zamanında yaşadığını, onun efsanevi kişiliğinin çağları aşarak ve başka kimliklerle karıştırılarak halkın zihninde tekrar tekrar yaşatıldığını söyler.
- Onun adındaki "Dede" ünvanı Müslüman Türkler arasında hikâyelerin tekrar inşasına ait zamanların izlerini taşımaktadır. O, bilgisi ve öngörüsüyle Müslüman olmayan Türkler için bir şaman (baksı), Müslüman Türkler için bir veli ve dededir.
Dirse Han Oğlu Bohaç Han hikayesinden:
Oğuz
beyleri gelip oğlanın başına toplandılar, aferin dediler. Dedem Korkut gelsin,
bu oğlana ad koysun, beraberine alıp babasına varsın, babasından oğlana beylik
istesin, taht alıversin dediler. Çağırdılar. Dedem Korkut gelir oldu. Oğlanı
alıp babasına vardı. Dede Korkut oğlanın babasına söylemiş, görelim hanım ne
söylemiş:
Der:
Hey
Dirse Han beylik ver bu oğlana
Taht
ver erdemlidir
Boynu
uzun büyük cins at ver bu oğlana
Biner
olsun hünerlidir
Ağıllardan
on bin koyun ver bu oğlana
Etlik
olsun hünerlidir
Develerden
kızıl deve ver bu oğlana
Yük
taşıyıcı olsun hünerlidir
Altın
başlı otağ ver bu oğlana
Gölge
olsun erdemlidir
Omzu
kuşlu cübbe elbise ver bu oğlana.
Giyer
olsun hünerlidir.
Bayındır
Han'ın ak alanında
Bu
oğlan cenk etmiştir;
Bir
boğa öldürmüştür senin oğlun,
Adı
"Boğaç" olsun,
Adını
ben verdim
Yaşını
Allah versin!..
- Hikayelerde kapanış Dede Korkut ağzından söylenmiş sözlerle yapılır. Dede Korkut her hikayenin sonunda ortaya çıkarak Oğuz boyları ve Oğuz Beyleri için dua eder.
Bamsı Beyrek Hikayesinden:
Dedem
Korkut geldi, kopuz çaldı, şadılık eyledi. Boy boyladı, soy soyladı. Gazi
erenler başına ne geldiğini söyledi, bu Oğuzname Beyrek'in olsun dedi.
Dua
edeyim hanım: Yerli kara dağların yıkılmasın. Gölgeli koca ağacın kesilmesin.
Ak sakallı babanın yeri cennet olsun. Ak bürçekli ananın yeri cennet olsun. Oğul
ile kardeşten ayırmasın. Ahir vaktinde arı imandan ayırmasın. Amin amin
diyenler Tanrı’nın yüzünü görsün. Derlesin toplasın günahınızı adı güzel Muhammet Mustafa’nın yüzü suyuna bağışlasın Han'ım hey!…
Kitapta yer alan hikayeler şunlardır:
- Dirse Han Oğlu Boğaç Han
- Salur Kazan’ın Evinin Yağmalanması
- Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek
- Kazan Bey’in Oğlu Uruz Bey’in Tutsak Olması
- Duha Koca Oğlu Deli Dumrul
- Kanlı Koca Oğlu Kanturalı
- Kazılık Koca Oğlu Yiğenek
- Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi
- Begil Oğlu Emren
- Uşun Koca Oğlu Segrek
- Salur Kazan’ın Esir Olup Oğlu Uruz’un Çıkarması
- İç Oğuz’a Dış Oğuz’un Asi Olup Beyrek’in Öldürülmesi
- Salur Kazan'ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi
İlgili Sayfalar
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretebilmemiz için hem "Takip Et" butonuna tıklayarak hem de yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.