- İş, oluş ve durum bildiren sözcüklerdir.
- Eylemler; varlıkların yaptıkları işi, bulundukları durumu ya da varlığın kendisinde oluşan değişikliği anlatır.
- Eylemler kısa çizgiyle gösterilir: al-, bak-, coş-, dur-, eğ-, gel-, gör-, kork-, sev-, şaş-, tut-, yaz-; attır-, sula-, korkut-...
- Eylemler temel anlam özelliklerine göre üç bölümde incelenir: kılış, oluş ve durum eylemleri.
Kılış Eylemleri:
- Öznenin yaptığı işi ve hareketi bildiren bu tür eylemlerde, eylem anlamı belirgindir.
- İş ya da hareketin, öznenin etkisiyle gerçekleştiğini anlatan bu eylemlerin çoğu nesne alır.
- Kılış eylemlerine örnekler: yaz-, taşı-, atla-, koş-, gel-, al-, ver-, çek-, iç-...
Oluş Eylemleri:
- Öznedeki değişimin bir süreç içinde, aşamalı bir biçimde meydana geldiğini anlatan eylemlerdir.
- Bu değişimde öznenin doğrudan etkisi yoktur.
- Bu eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde nesne yoktur.
- Oluş eylemlerine örnekler: uza-, büyü-, gevşe-, bayatla-, sarar-, sol-, geliş-...
Durum Eylemleri
- Eylem anlamı belirgin değildir.
- Öznelerin içinde bulunduğu durumu bildirir.
- Bu eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde de nesne yoktur.
- Durum eylemlerine örnekler: uyu-, otur-, dur-, sus-, bulun-, yat-...
Çekimli Eylem Nedir?
- Eylemler cümlede çekimli halde bulunur.
- Eylemin çekimli olması, kip ve şahıs eki alması demektir.
- Çekimli eylemler, cümlede yüklem görevindedir.
Eylem Çekim Ekleri Nelerdir?
1. Kip Ekleri
2. Şahıs Ekleri
3. Olumsuzluk Eki
4. Soru Eki
5. Ek Eylem
1. Kip Ekleri
- Eylemler, zaman ve anlam özelliklerine göre değişik biçimlere girer.
- Bu biçimlerin her birine kip denir.
- Eylem çekimi sırasında, tek kip ekiyle çekime giren eylemlere "basit zamanlı eylemler" denir.
- Bu kiplerden beşi haber kipi, dördü de dilek kipidir:
Haber Kipleri
1. Görülen Geçmiş Zaman Kipi: -di (-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü)
2. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman Kipi: -miş (-mış, -miş, -muş, -müş)
3. Şimdiki Zaman Kipi: -(i)yor
4. Gelecek Zaman Kipi: -ecek (-acak, -ecek)
5. Geniş Zaman Kipi: -r, -er, -ir, -z (-ar, -er; -ır, -ir, -ur, -ür)
Dilek Kipi Ekleri
1. Gereklilik Kipi: -meli (-malı, -meli)
2. Dilek-Şart Kipi: -se (-sa, -se)
3. İstek Kipi: -e (-a, -e)
4. Emir Kipi: Kip eki yoktur.
2. Şahıs (Kişi) Ekleri
- Eylemleri yapan ya da yapılışında yer alan varlıktır.
- Eylemde kişi, kip eklerinden sonra getirilen eklerle belirlenir.
- Eylemlerde üç kişi vardır: birinci kişi, ikinci kişi, üçüncü kişi. Bunlar tekil ya da çoğul olabilir.
3. Olumsuzluk Eki (-ma,-me)
- Olumsuzluk eki ünlü uyumuna göre -ma ya da -me'dir:
- Bütün eylemler olumludur, bir işin yapıldığını, olduğunu bildirir.
- İşin, eylemin yapılmadığını, olmadığını bildirmek için eylem kök ya da gövdelerine olumsuzluk eki getirilir: gelmedi, almamış, bilmiyor...
4. Soru Eki
- Soru eki olan "mı, mi, mu, mü" gelenekleşmiş olarak yazılır.
- Soru eki hem isim hem de eylem çekim ekidir.
5. Ek Eylem
- Hem isim hem eylem çekim ekidir. (bk.isim çekim ekleri)
- Basit çekimli eylemlere gelerek onları birleşik zaman çekimine sokan eklerdir.
- Birleşik zamanlı eylemlerde birinci ek, basit zaman eki; ikincisi birleşik zaman ekidir.
- Bu eylemler ikinci kip ekine göre adlandırılır.
- İşte bu ikinci kip, ek eylemdir ve üç biçimi vardır:
I. Hikaye (-idi)
II. Rivayet (-imiş)
III. Şart (-ise)
İlgili Sayfalar
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Yorumlarınız bizim için önemli. Lütfen yorum yaparak daha iyi içerikler üretmemiz için bize destek olunuz.