Eylem (Fiil)

• İş, oluş ve durum bildiren sözcüklerdir.
• Eylemler; varlıkların yaptıkları işi, bulundukları durumu ya da varlığın kendisinde oluşan değişikliği anlatır.
• Eylemler kısa çizgiyle gösterilir: al-, bak-, coş-, dur-, eğ-, gel-, gör-, kork-, sev-, şaş-, tut-, yaz-; attır-, sula-, korkut-... 
• Eylemler temel anlam özelliklerine göre üç bölümde incelenir: kılış, oluş ve durum eylemleri.

Kılış Eylemleri:

• Öznenin yaptığı işi ve hareketi bildiren bu tür eylemlerde, eylem anlamı belirgindir.
• İş ya da hareketin, öznenin etkisiyle gerçekleştiğini anlatan bu eylemlerin çoğu nesne alır.
• Kılış eylemlerine örnekler: yaz-, taşı-, atla-, koş-, gel-, al-, ver-, çek-, iç-...

Oluş Eylemleri:

• Öznedeki değişimin bir süreç içinde, aşamalı bir biçimde meydana geldiğini anlatan eylemlerdir.
• Bu değişimde öznenin doğrudan etkisi yoktur.
• Bu eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde nesne yoktur.
• Oluş eylemlerine örnekler: uza-, büyü-, gevşe-, bayatla-, sarar-, sol-, geliş-...

Durum Eylemleri

• Eylem anlamı belirgin değildir.
• Öznelerin içinde bulunduğu durumu bildirir.
• Bu eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde de nesne yoktur.
• Durum eylemlerine örnekler: uyu-, otur-, dur-, sus-, bulun-, yat-...

Çekimli Eylem Nedir?

• Eylemler cümlede çekimli halde bulunur.
• Eylemin çekimli olması, kip ve şahıs eki alması demektir.
• Çekimli eylemler, cümlede yüklem görevindedir. (Şart kipiyle çekimlenen eylemler genelde yan cümle kurar.)

Eylem Çekim Ekleri Nelerdir?

1. Kip Ekleri
2. Şahıs Ekleri
3. Olumsuzluk Eki
4. Soru Eki
5. Ek Eylem

1. Kip Ekleri

• Eylemler, zaman ve anlam özelliklerine göre değişik biçimlere girer. 
• Bu biçimlerin her birine kip denir. 
• Eylem çekimi sırasında, tek kip ekiyle çekime giren eylemlere "basit zamanlı eylemler" denir. 
• Bu kiplerden beşi haber kipi, dördü de dilek kipidir: 
  
  Haber Kipleri

1. Görülen Geçmiş Zaman Kipi: -di (-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü)
2. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman Kipi: -miş (-mış, -miş, -muş, -müş)
3. Şimdiki Zaman Kipi: -(i)yor
4. Gelecek Zaman Kipi: -ecek (-acak, -ecek)
5. Geniş Zaman Kipi: -r, -er, -ir, -z (-ar, -er; -ır, -ir, -ur, -ür)

Dilek Kipi Ekleri

1. Gereklilik Kipi: -meli (-malı, -meli)
2. Dilek-Şart Kipi: -se (-sa, -se)
3. İstek Kipi: -e (-a, -e)
4. Emir Kipi: Kip eki yoktur.

2. Şahıs (Kişi) Ekleri

• Eylemleri yapan ya da yapılışında yer alan varlıktır.
• Eylemde kişi, kip eklerinden sonra getirilen eklerle belirlenir. 
• Eylemlerde üç kişi vardır: birinci kişi, ikinci kişi, üçüncü kişi. Bunlar tekil ya da çoğul olabilir. 

3. Olumsuzluk Eki (-ma,-me)

• Olumsuzluk eki ünlü uyumuna göre -ma ya da -me'dir: 
• Bütün eylemler olumludur, bir işin yapıldığını, olduğunu bildirir. 
• İşin, eylemin yapılmadığını, olmadığını bildirmek için eylem kök ya da gövdelerine olumsuzluk eki getirilir:  gelmedi, almamış, bilmiyor...

4. Soru Eki 

• Soru eki olan "mı, mi, mu, mü" gelenekleşmiş olarak yazılır.
• Soru eki hem isim hem de eylem çekim ekidir.

5. Ek Eylem

• Hem isim hem eylem çekim ekidir. (bk.isim çekim ekleri)
• Basit çekimli eylemlere gelerek onları birleşik zaman çekimine sokan eklerdir.
• Birleşik zamanlı eylemlerde birinci ek, basit zaman eki; ikincisi birleşik zaman ekidir. 
• Bu eylemler ikinci kip ekine göre adlandırılır. 
• İşte bu ikinci kip, ek eylemdir ve üç biçimi vardır: 

I. Hikaye (-idi)
II. Rivayet (-imiş)
III. Şart (-ise)


👉 Eylem çekim ekleri hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

İlgili Sayfalar

👉 Sözcük Türlerine Giriş 

👉 Yapısı Bakımından Eylemler

👉 Eylem Çekim Ekleri

👉 Eylemde Kip, Yapı, Çatı Konu Testi 1