İsim Çekim Ekleri

  • Sözcük türetmeye ya da cümledeki sözcüklerin görevlerini belirtmeye yarayan parçalara ek denir. 
  • Türkçede ekler görevleri bakımından iki ana gruba ayrılır:
  1. Çekim Ekleri
  2. Yapım Ekleri
Çekim Ekleri
  • Eklendiği sözcüğün cümledeki görevini belirten eklerdir.
  • İsim ve eylem çekim ekleri olarak iki ana gruba ayrılır.
  • Çekim ekleri eklendiği kök ya da gövdeden yeni bir sözcük türetmez.
  • Türemiş bir sözcükte çekim ekleri - birkaç örnek dışında - yapım eklerinden sonra  gelir.

    İsim Çekim Ekleri
  1. İsmin Hal Ekleri (Adın Durum Ekleri)
  2. İyelik Ekleri
  3. İlgi Eki
  4. Çokluk Eki
  5. Tamlayan Eki
  6. Soru Eki
  7. Eşitlik Eki
  8. Ek Eylem
İsmin Hal Ekleri (Adın Durum Ekleri)
a) Yalın Durum: İsmin ad durum eklerinden birini almamış biçimidir: ağaç, ağaçlar, ağacım, ağaçlarım...
Uyarı: İsim soylu sözcüğün durum ekleri dışında bir çekim eki alması yalınlığını bozmaz.
b) Belirtme Durumu: - i (-ı,-u,-ü)
  • Ne güzel şey hatırlamak sen-i
  • Çocuklara verelim dünya(y)-ı
  • Geceleyin bir ses böler uyku-m-u
  • İçeride gül-ü bahçe(y)-i düşünmek fena
  • Dağlar-ı deryalar-ı düşünmek iyi
c) Yönelme (Yaklaşma) Durumu: - e (-a)
  • Tütün-e böyle havada alıştım.
  • Siz-e bu konuda yardım edemeyeceğim.
  • Gözlerin gözlerim-e değince / Felaketim olur, ağlardım.
d) Bulunma (Kalma) Durumu: - de ( -da, -ta, -te)
  • Cüzdanım araba-da kalmış.
  • Ne içindeyim zamanın
  • Ne de büsbütün dışın-da
e) Ayrılma (Uzaklaşma, Çıkma) Durumu: - den ( dan, tan, ten)
  • Köy-den indim, şehre.
  • Herkese bahset sen-den, ben-den, biz-den
İyelik Ekleri (Zamiri)
  • "İye"nin sözlük anlamı "sahip"tir.
  • Varlığın kime, neye, kaçıncı kişiye ait olduğunu bildiren ektir. 
  • Bir isim çekim ekidir. Sadece isim soylu sözcüklere gelir.
  • Ek halindeki zamirlerden biri olması nedeniyle iyelik zamiri olarak da bilinir.
  • İsim tamlamalarında tamlanan eki görevi de yapar.
İyelik ekleri şunlardır:
1. tekil kişi: - (i)m → ev-im, oda-m
2. tekil kişi: - (i)n → ev-in, oda-n
3. tekil kişi: - i → ev-i, oda-(s)ı
1. çoğul kişi: - (i)miz → ev-imiz, oda-mız
2. çoğul kişi: - (i)niz → ev-iniz, oda-nız
3. çoğul kişi: - leri → ev-leri, oda-ları
👉 İyelik eki hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.
İlgi Eki (Zamiri)
Adların yerini tutan "-ki" ekine ilgi zamiri denir. İlgi eki "ki" bitişik yazılır. Belirtili isim tamlamalarında tamlanan durumundaki adın yerini tutar ve tamlayana bitişik yazılır:
Senin yiyeceğin kalaylı kapta
Benimki aslan ağzında (benim yiyeceğim)
Bu ev sizinkinden daha geniş. (sizin evinizden)
Uyarılar
  • İlgi eki "ki" kimi zaman eklendiği sözcüğü sıfat görevine getirir. Bu durumda zamir görevinden çıkar.
Benim mi Allah'ım bu çizgili yüz?
Ya gözler altındaki mor halkalar
Demokrasideki kusurlar yine demokrasiyle kapanır.
Çokluk Eki
Aynı türden birden çok kavramı anlatan "-ler / -lar" eki de bir çekim ekidir: ev-ler, ordu-lar, çocuk-lar, öğrenci-ler 
Uyarılar 
  • Çokluk eki eklendiği sözcüğe farklı anlamlar katar:
Bu pazar Ahmetlere gideceğiz. (aile)
İnanın Mustafa Kemaller tükenmez. (benzerleri)
Çocuk ateşler içinde yanıyordu. (abartma)
Beş yaşlarında bir çocuk vardı, yanında. (yaklaşık)
Hafta sonları göl kenarına pikniğe giderdik. (her)
Kutadgu Bilig Karahanlılar dönemine aittir. (sülale, soy)
  • Özel adlara getirilen çokluk eki ve ondan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz.
Tamlayan Eki
  • İsim tamlamalarında tamlayan durumundaki sözcüğün aldığı ektir. 
  • Tamlayan eki: -in (ın, in, un, ün)
yaşam-ın sırrı  
ev-in derdi 
Uğur-un sesi
gözüm-ün nuru
Uyarılar
  • Ünlü ile biten bir sözcüğü geldiğinde kaynaştırma ünsüzü olarak -n ünsüzü alır: 
araba-n-ın borcu  
Ece-n-in gelinliği
  • Kişi zamirleri "ben" ve "biz" sözcüklerinde tamlayan eki olarak "-im" kullanılır:
ben-im amacım  
biz-im sesimiz 
Soru Eki
  • Soru eki olan "mı, mi, mu, mü" gelenekleşmiş olarak yazılır.
  • Soru eki hem isim hem de eylem çekim ekidir.
Eşitlik eki (-ca,-ce)
  • Eşitlik eki, çekim eki özelliğini yarı yarıya yitirmiş bir ektir. 
  • Kimi dil bilimciler tarafından yapım eki olarak kabul edilir. 
  • Tartışmalı bir konu olduğu için sınavda daha çok cümleye kattığı anlam sorulmaktadır:
Çocukça davrandığının farkında mısın? (benzerlik)
Tatile ailece gittik. (topluluk, birlikte)
Yaşça bizlerden büyüktü. (karşılaştırma, bakımından)
Bence sen de haklısın. (görelik, kanaat)
Tüm masraflar Bakanlıkça karşılanmış. (tarafından)
Ek Eylem 
  • İsim ya da isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar.
  • Ek eylem; isim, isim tamlaması, adlaşmış sıfat, sıfat tamlaması, zamir, ilgeç veya eylemsi gibi isim soylu sözcük ya da sözcük gruplarının sonuna gelerek onları yüklem 
    görevine getirir.

    Babadan kalma bir evi varmış buralarda. (isim)
O gün burada duyduğunuz şey hakkın sesiydi. (isim tamlaması)
Benim sadık yarim kara topraktır. (sıfat tamlaması)
Bendim geçen ey sevgili sandalla denizden. (zamir)
Tenin buğdaysı, boyun bir başak kadar. (edat grubu)
Başarının anahtarı çalışmaktır. (eylemsi)
Uyarılar: 
  • Ek eylemler eklendiği sözcüğün sözcük türünü değiştirmez.
  • Bu tür cümleler yükleminin türüne göre isim cümlesidir.
  • İsimlere gelen ek eylemin dört kipe göre çekimi vardır: 

  • a) Ek eylemin görülen geçmiş zamanı (-idi)
mutlu-y-du-m
mutlu-y-du-n
mutlu-y-du
mutlu-y-du- k
mutlu-y-du-nuz
mutlu-y-du-lar
b) Ek eylemin duyulan geçmiş zamanı (-imiş)
zengin-miş-im
zengin-miş-sin
zengin-miş
zengin-miş-iz
zengin-miş-siniz
zengin-miş-ler
c) Ek Eylemin şartı (-ise)
haklı-y-sa-m
haklı-y-sa-n
haklı-y-sa
haklı-y-sa-k
haklı-y-sa-nız
haklı-y-sa-lar
d) Ek Eylemin geniş zamanı
  • Ek eylemin geniş zaman çekiminde 1. ve 2. kişi ekleri ek eylem olarak görev yapar.
  • Üçüncü kişilerde ise -dir eki kullanılır. 
  • Bu ek günlük konuşma dilinde çoğunlukla düşer.
öğrenci-y-im
öğrenci-sin
öğrenci - dir (-dir genelde düşer)
öğreci-y-iz
öğrenci-siniz
öğrenci- dir-ler (-dir genelde düşer)
Ek Eylemin Olumsuz Biçimi: 
  • Ek eylemin olumsuzu "değil" sözcüğü ile yapılır. 
  • Ek eylemin olumsuz çekiminde kişi ekleri "değil" sözcüğüne getirilir: öğrenci değildik, aç değilmiş, mutlu değilse, iyi değilim...
Not: Ek eylemin diğer bir görevi basit zamanlı eylemlere gelerek eylemleri birleşik zamanlı eyleme dönüştürmektir.
👉 Ek eylem hakkında geniş bilgi için tıklayınız.

 👉 Konu anlatımını pdf olarak indir!

İlgili Sayfalar 

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretebilmemiz için hem "Takip Et" butonuna tıklayarak hem de yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.