1. Kip Ekleri
- Eylemler, zaman ve anlam özelliklerine göre değişik biçimlere girer.
- Bu biçimlerin her birine kip denir.
- Eylem çekimi sırasında tek kip ekiyle çekime giren eylemlere "basit zamanlı eylemler" denir.
- Bu kiplerden beşi haber kipi, dördü de dilek kipidir:
Haber Kipleri
- Eylemin zamanını bildiren kiplerdir.
- Bunlar anlamları yönünden beşe ayrılır:
1. Görülen Geçmiş Zaman Kipi: -di (-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü)
2. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman Kipi: -miş (-mış, -miş, -muş, -müş)
3. Şimdiki Zaman Kipi: -(i)yor, -makta (-mekte)
4. Gelecek Zaman Kipi: -ecek (-acak, -ecek)
5. Geniş Zaman Kipi: -r, -er, -ir, -z (-ar, -er; -ır, -ir, -ur, -ür)
Dikkat: Geniş zaman olumsuz çekiminde -r yerine -z kullanılır:
bil - me - m (kip eki yok)
bil - me - z - sin
bil - me - z
bil - me - y - iz (kip eki yok)
bil - me - z - siniz
bil - me - z - ler
Dilek Kipi Ekleri
- Eylemin gerçekleşmesi dileğini bildiren kiplerdir.
- Bu kiplerde özel bir zaman anlamı yoktur. Hepsinde belirgin olmayan gelecek zaman anlamı sezilir.
- Dilek kipleri dörde ayrılır:
1. Gereklilik Kipi: -meli (-malı, -meli)
2. Dilek-Şart Kipi: -se (-sa, -se)
3. İstek Kipi: -e (-a, -e)
4. Emir Kipi: Kip eki yoktur.
Emir kipi için örnek çekim:
1.tekil - Yok
2.tekil - kork
3.tekil - korksun
1.çoğul - Yok
2.çoğul - korkun ya da korkunuz
3.çoğul - korksunlar
2. Şahıs (Kişi) Ekleri
- Eylemleri yapan ya da yapılışında yer alan varlıktır.
- Eylemde kişi, kip eklerinden sonra getirilen eklerle belirlenir.
- Eylemlerde üç kişi vardır: birinci kişi, ikinci kişi, üçüncü kişi. Bunlar tekil ya da çoğul olabilir.
- Kişi ekleri, kullanıldığı kipe göre değişik biçimlere girer:
Birinci tekil şahıs ekleri:
-ım, -im, -um, -üm: başla-r-ım
-m: sev-di-m
İkinci tekil şahıs ekleri:
-sın, -sin, -sun, -sün: bak-ar-sın
-n: gör-dü-n
Üçüncü tekil şahıs ekleri:
Emir kipi dışında (-sin) üçüncü şahıs eki yoktur.
Birinci çoğul şahıs ekleri:
- -ız, -iz, -uz, -üz: bul-ur-uz
- -k: gör-dü-k
- -lim: bil-e-lim
İkinci çoğul şahıs ekleri:
- -sınız, -siniz, -sunuz, -sünüz: al-mış-sınız
- -nız, -niz, -nuz, -nüz: sev-di-niz
- -ın, -in, -un, -ün: gel-in, gel - iniz (Emir kipinde kullanılan bu kişi eki sertliği yumuşatmak amacıyla -iniz şekliyle de kullanılır)
Üçüncü çoğul şahıs ekleri:
- -lar, -ler: bul-du-lar, bul-malı-lar
- -sınlar: kork-sunlar (Emir kipine özel)
3. Olumsuzluk Eki (-ma,-me)
- Olumsuzluk eki ünlü uyumuna göre -ma ya da -me'dir:
- Bütün eylemler olumludur, bir işin yapıldığını, olduğunu bildirir.
- İşin, eylemin yapılmadığını, olmadığını bildirmek için eylem kök ya da gövdelerine olumsuzluk eki getirilir: gelmedi, almamış, bilmiyor...
4. Soru Eki
- Soru eki olan "mı, mi, mu, mü" gelenekleşmiş olarak yazılır.
- Soru eki hem isim hem de eylem çekim ekidir.
5. Ek Eylem
- Basit çekimli eylemlere gelerek onları birleşik zaman çekimine sokan eklerdir.
- Birleşik zamanlı eylemlerde birinci ek, basit zaman eki; ikincisi birleşik zaman ekidir.
- Bu eylemler ikinci kip ekine göre adlandırılır.
- İşte bu ikinci kip, ek eylemdir ve üç biçimi vardır:
I. Hikaye (-idi)
II. Rivayet (-imiş)
III. Şart (-ise)
Hikaye Birleşik Zaman: (-idi)
- Basit çekimli eylemlere "-idi" getirilerek yapılır: eylem + 1.kip + idi + kişi eki
Örnekler:
geniş zamanın hikayesi:
iste-r-di-m
iste-r-di-n
iste-r-di
iste-r-di-k
iste-r-di-niz
iste-r-di-ler
duyulan geçmiş zamanın hikayesi:
sat-mış-tı-m
sat-mış-tı-n
sat-mış-tı
sat-mış-tı-k
sat-mış-tı-nız
sat-mış-tı-lar
şart kipinin hikayesi:
at-sa-y-dı-m
at-sa-y-dı-n
at-sa-y-dı
at-sa-y-dı-k
at-sa-y-dı-nız
at-sa-y-dı-lar
geniş zamanın hikayesi olumsuz:
sev-me-z-di-m
sev-me-z-di-n
sev-me-z-di
sev-me-z-di-k
sev-me-z-di-niz
sev-me-z-di-ler
Not: Emir kipinin hikaye çekimi yoktur.
Rivayet Birleşik Zaman: (-imiş)
- Basit çekimli eylemlere "-imiş" getirilerek yapılır: eylem + 1.kip + imiş + kişi eki
Örnekler:
geniş zamanın rivayeti:
bak-ar-mış-ım
bak-ar-mış-sın
bak-ar-mış
bak-ar-mış-ız
bak-ar-mış-sınız
bak-ar-mış-lar
gelecek zamanın rivayeti:
oku-y-acak-mış-ım
oku-y-acak-mış-sın
oku-y-acak-mış
oku-y-acak-mış-ız
oku-y-acak-mış-sınız
oku-y-acak-mış-lar
gereklilik kipinin rivayeti:
iste-meli-y-miş-im
iste-meli-y-miş-sin
iste-meli-y-miş
iste-meli-y-miş-iz
iste-meli-y-miş-siniz
iste-meli-y-miş-ler
Not: Görülen geçmiş zaman kipi ile emir kipinin rivayeti yoktur.
Şart Birleşik Zamanı: (-ise)
- Basit çekimli eylemlere "-ise" getirilerek yapılır: eylem + 1.kip + ise + kişi eki
Örnekler:
görülen geçmiş zamanın şartı:
bul-du-y-sa-m (buldumsa)
bul-du-y-sa-n (buldunsa)
bul-du-y-sa
bul-du-y-sa-k (bulduksa)
bul-du-y-sa-nız (buldunuzsa)
bul-du-y-sa-lar (buldularsa)
gelecek zamanın şartı:
bak-acak-sa-m
bak-acak-sa-n
bak-acak-sa
bak-acak-sa-k
bak-acak-sa-nız
bak-acak-sa-lar
geniş zamanın şartı:
gel-ir-se-m
gel-ir-se-n
gel-ir-se
gel-ir-se-k
gel-ir-se-niz
gel-ir-se-ler
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretmemiz için yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.