Eylem Çekim Ekleri

1. Kip Ekleri
  • Eylemler, zaman ve anlam özelliklerine göre değişik biçimlere girer. 
  • Bu biçimlerin her birine kip denir. 
  • Eylem çekimi sırasında tek kip ekiyle çekime giren eylemlere "basit zamanlı eylemler" denir. 
  • Bu kiplerden beşi haber kipi, dördü de dilek kipidir:

    Haber Kipleri
  • Eylemin zamanını bildiren kiplerdir. 
  • Bunlar anlamları yönünden beşe ayrılır:
1. Görülen Geçmiş Zaman Kipi: -di (-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü)
2. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman Kipi: -miş (-mış, -miş, -muş, -müş)
3. Şimdiki Zaman Kipi: -(i)yor, -makta (-mekte)
4. Gelecek Zaman Kipi: -ecek (-acak, -ecek)
5. Geniş Zaman Kipi: -r, -er, -ir, -z (-ar, -er; -ır, -ir, -ur, -ür)
Dikkat: Geniş zaman olumsuz çekiminde -r yerine -z kullanılır:
bil - me - m (kip eki yok)
bil - me - z - sin
bil - me - z
bil - me - y - iz (kip eki yok)
bil - me - z - siniz
bil - me - z - ler
 Dilek Kipi Ekleri 
  • Eylemin gerçekleşmesi dileğini bildiren kiplerdir. 
  • Bu kiplerde özel bir zaman anlamı yoktur. Hepsinde belirgin olmayan gelecek zaman anlamı sezilir. 
  • Dilek kipleri dörde ayrılır:
1. Gereklilik Kipi: -meli (-malı, -meli)
2. Dilek-Şart Kipi: -se (-sa, -se)
3. İstek Kipi: -e (-a, -e)
4. Emir Kipi: Kip eki yoktur.
Emir kipi için örnek çekim:
1.tekil - Yok
2.tekil - kork
3.tekil - korksun
1.çoğul - 
Yok
2.çoğul - korkun ya da korkunuz
3.çoğul - korksunlar
2. Şahıs (Kişi) Ekleri
  • Eylemleri yapan ya da yapılışında yer alan varlıktır.
  • Eylemde kişi, kip eklerinden sonra getirilen eklerle belirlenir. 
  • Eylemlerde üç kişi vardır: birinci kişi, ikinci kişi, üçüncü kişi. Bunlar tekil ya da çoğul olabilir. 
  • Kişi ekleri, kullanıldığı kipe göre değişik biçimlere girer:
Birinci tekil şahıs ekleri:
-ım, -im, -um, -üm: başla-r-ım
-m: sev-di-m
İkinci tekil şahıs ekleri: 
-sın, -sin, -sun, -sün: bak-ar-sın
-n: gör-dü-n 
Üçüncü tekil şahıs ekleri: 
Emir kipi dışında (-sin) üçüncü şahıs eki yoktur.
Birinci çoğul şahıs ekleri:
  • -ız, -iz, -uz, -üz: bul-ur-uz
  • -k: gör-dü-k
  • -lim: bil-e-lim
İkinci çoğul şahıs ekleri:
  • -sınız, -siniz, -sunuz, -sünüz: al-mış-sınız
  • -nız, -niz, -nuz, -nüz: sev-di-niz
  • -ın, -in, -un, -ün: gel-in, gel - iniz (Emir kipinde kullanılan bu kişi eki sertliği yumuşatmak amacıyla -iniz şekliyle de kullanılır)
Üçüncü çoğul şahıs ekleri:
  • -lar, -ler: bul-du-lar, bul-malı-lar
  • -sınlar: kork-sunlar (Emir kipine özel)
3. Olumsuzluk Eki (-ma,-me)
  • Olumsuzluk eki ünlü uyumuna göre -ma ya da -me'dir: 
  • Bütün eylemler olumludur, bir işin yapıldığını, olduğunu bildirir. 
  • İşin, eylemin yapılmadığını, olmadığını bildirmek için eylem kök ya da gövdelerine olumsuzluk eki getirilir: gelmedi, almamış, bilmiyor...
4. Soru Eki
  • Soru eki olan "mı, mi, mu, mü" gelenekleşmiş olarak yazılır.
  • Soru eki hem isim hem de eylem çekim ekidir.
5. Ek Eylem
  • Basit çekimli eylemlere gelerek onları birleşik zaman çekimine sokan eklerdir.
  • Birleşik zamanlı eylemlerde birinci ek, basit zaman eki; ikincisi birleşik zaman ekidir. 
  • Bu eylemler ikinci kip ekine göre adlandırılır. 
  • İşte bu ikinci kip, ek eylemdir ve üç biçimi vardır: 

  • I. Hikaye (-idi)
    II. Rivayet (-imiş)
    III. Şart (-ise)
Hikaye Birleşik Zaman: (-idi)
  • Basit çekimli eylemlere "-idi" getirilerek yapılır: eylem + 1.kip + idi + kişi eki
Örnekler:
geniş zamanın hikayesi:
iste-r-di-m
iste-r-di-n
iste-r-di
iste-r-di-k
iste-r-di-niz
iste-r-di-ler
duyulan geçmiş zamanın hikayesi:
sat-mış-tı-m
sat-mış-tı-n
sat-mış-tı
sat-mış-tı-k
sat-mış-tı-nız
sat-mış-tı-lar
şart kipinin hikayesi:
at-sa-y-dı-m
at-sa-y-dı-n
at-sa-y-dı
at-sa-y-dı-k
at-sa-y-dı-nız
at-sa-y-dı-lar
geniş zamanın hikayesi olumsuz:
sev-me-z-di-m
sev-me-z-di-n
sev-me-z-di
sev-me-z-di-k
sev-me-z-di-niz
sev-me-z-di-ler
Not: Emir kipinin hikaye çekimi yoktur.
Rivayet Birleşik Zaman: (-imiş)
  • Basit çekimli eylemlere "-imiş" getirilerek yapılır: eylem + 1.kip + imiş + kişi eki
Örnekler:
geniş zamanın rivayeti:
bak-ar-mış-ım
bak-ar-mış-sın
bak-ar-mış
bak-ar-mış-ız
bak-ar-mış-sınız
bak-ar-mış-lar
gelecek zamanın rivayeti:
oku-y-acak-mış-ım
oku-y-acak-mış-sın
oku-y-acak-mış
oku-y-acak-mış-ız
oku-y-acak-mış-sınız
oku-y-acak-mış-lar
gereklilik kipinin rivayeti:
iste-meli-y-miş-im
iste-meli-y-miş-sin
iste-meli-y-miş
iste-meli-y-miş-iz
iste-meli-y-miş-siniz
iste-meli-y-miş-ler
Not: Görülen geçmiş zaman kipi ile emir kipinin rivayeti yoktur.
Şart Birleşik Zamanı: (-ise)
  • Basit çekimli eylemlere "-ise" getirilerek yapılır: eylem + 1.kip + ise + kişi eki
Örnekler:
görülen geçmiş zamanın şartı:
bul-du-y-sa-m (buldumsa)
bul-du-y-sa-n (buldunsa)
bul-du-y-sa
bul-du-y-sa-k (bulduksa)
bul-du-y-sa-nız (buldunuzsa)
bul-du-y-sa-lar (buldularsa)
gelecek zamanın şartı:
bak-acak-sa-m
bak-acak-sa-n
bak-acak-sa
bak-acak-sa-k
bak-acak-sa-nız
bak-acak-sa-lar
geniş zamanın şartı:
gel-ir-se-m
gel-ir-se-n
gel-ir-se
gel-ir-se-k
gel-ir-se-niz
gel-ir-se-ler

2 yorum:

  1. -ma , -me olumsuz eki çekim eki değil yapım ekidir . Neden burada yer almış?

    YanıtlaSil

Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretebilmemiz için hem "Takip Et" butonuna tıklayarak hem de yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.