İsim Tamlaması

• En az iki ismin çeşitli anlam ilgileriyle birbirlerini tamamlamasıyla oluşur. 
• Grup, tamlayan ve tamlanan olarak ikiye ayrılır. 
• Türkçede tamlayan eki "-in" dir. 
• Ünlü uyumlarına göre değişkenlik gösterir: -ın,-in,-un,-ün.
• Takısız isim tamlamaları hariç, tamlanan da uygun iyelik ekini alır.  
• Bu görevdeki iyelik eklerine tamlanan eki denir.
• Tamlayan (ilk sözcük) tamlanan sözcüğün türünü, adını, görevini, ne işi yaradığını vb. belirtir:

edebiyat öğretmeni
(tamlayan)  (tamlanan)

su bardağı
(tamlayan) (tamlanan)

yurdumun kadınları
(tamlayan)   (tamlanan)

müzik sınıfının camı
(tamlayan)     (tamlanan)

İsim tamlamaları yapılışları bakımından dörde ayrılır:

1. Belirtili İsim Tamlaması
2. Belirtisiz İsim Tamlaması
3. Takısız İsim Tamlaması
4. Zincirleme isim tamlaması

Belirtili İsim Tamlaması

• Hem tamlayanın hem de tamlananın ek aldığı tamlama türüdür. 
• Tamlayanın aldığı ek tamlayan, tamlananın aldığı ek de tamlanan eki olarak geçer. 
• Tamlayan -in (-ın,-un,-ün), tamlanan ise uygun olan iyelik ekini alır. 

Saz-ın tel-i
El-in aya(s)-ı
Hikaye(n)-in son-u
Sen-in derd-in
Siz-in ev-iniz

Uyarılar

• Zamirler, belirtili isim tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olabilir:

herkesin derdi
(zamir) 

öğrencilerin hepsi
                   (zamir) 

kendi evimiz
(zamir)

• Kişi adılı olan ben ve biz sözcükleri tamlayan eki olarak "-in" yerine "-im" alır:

ben-im / derdim
biz-im / borcumuz

• Tamlayanı kişi zamiri olan tamlamalarda tamlayan çoğu kez söylenmez. Buna tamlayanı düşmüş isim tamlaması denir.
  
  Serçe gibisin kardeşim,
  serçenin telaşı içindesin.
  
  Gözlerin, gözlerime değince
  Felaketim olurdu ağlardım

Ne çapkın komşumuzdun sen, Fahriye Abla

• Adlaşmış sıfatlar da belirtili isim tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olabilir:

güzellerin cefası
zenginin malı
sınıfın yaramazı
evin küçüğü

• Kimi durumlarda tamlayan eki "-in" yerine "-den" durum eki kullanılır:

yolcular-dan birkaçı (yolcuların birkaçı)
işçiler-den hangisi (işçilerin hangisi)

• Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir:

Güverteyi yıkıyor çığlığı yolcuların 

İlk defa kırağı yaktı canını
Aşkı sonra bulutların 

Yankısıyla nice ilkyazların
Coşkun sular geçiyordu

• Belirtili isim tamlamalarında tamlanan eki kimi zaman söylenmez: 

Sizin araba(nız) kaç model?

Mustafaların okul(u) buradan görünüyor.

• Dönüşlülük zamiri (kendi), tamlayan olduğunda tamlayan eki (-in) almaz ancak tamlama yine de belirtili isim tamlaması sayılır:

Kendi evim, kendi evin, kendi evi, kendi evimiz, kendi eviniz, kendi evleri

Uyarı: Bir soruya yanıt olan eksiltili cümlelerde tamlanan isim düşerse kendi sözcüğü tamlayan eki (-in) alır:

- Bina kendinizin mi?
- Kendimizin.

• Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan arasına tamlama ile ilgisi olmayan başka sözcükler girebilir:

Dayısının Adana'da evi varmış.

Elleri var özgürlüğün

• Belirtili isim tamlamalarında tamlayan da tamlanan da sıfat alabilir:

Dünyanın büyük yalnızlığı

Zulmün her türlüsü 

Kıymetini bil çiçek açmış bademin 

Keskin bir kömür kokusu

Güzel günlerin şairiyim

Küçük hanımların boyalı dudakları 

Büyük ustanın sanat tarihine bıraktığı eşsiz mirası

Belirtisiz İsim Tamlaması 

• Bu tür tamlamalarda tamlayan ek almaz. 
• Tamlanan ise 3.tekil kişi iyelik eki olan "-i" ekini alır:

radyo frekans-ı
Ankara keçi(s)-i
gönül borc-u
ömür törpü(s)-ü

• Belirtisiz isim tamlamalarında, tamlayan genellikle tamlananın türünü, neye benzediğini, nedenini ya da neyden yapıldığını gösterir:

su bardağı, yolcu treni, yemek masası, gül fidanı, sel felaketi, elma ağacı, süs eşyası, dikiş iğnesi, çöp sepeti, parmak üzümü, dil peyniri, sigara böreği, domates çorbası, çilek reçeli, çimen yeşili...

• Belirtisiz isim tamlamaları yer, ülke vb. bildirir:

Osmanlı Devleti, Avrupa Birliği, İstanbul şehri, Taksim Meydanı, Ağrı Dağı, Muş Ovası, Ankara Caddesi...

Uyarı: Bazı şehir, ilçe, semt isimleri belirtisiz isim tamlaması şeklindedir: 

Kocaeli (Akça Koca'nın eli, yurdu), Kırklareli, Tunceli; Kuşadası, Korkuteli, Pazaryeri; Beyoğlu, Boğaziçi...

• Kurum adı bildirir:

İş Bankası, Edebiyat Fakültesi, Dil Kurumu...

• Görev ve görevli anlamı verir:

edebiyat öğretmeni, okul müdürü, Ankara Valisi, belediye başkanlığı...

• Zaman gösterir:

1993 yılı, cuma sabahı, 1980 yazı...

• Kişiye ait yapıtları, buluşları belirtir:

Pisagor teorimi, Fuzuli Divanı

• Belirtisiz isim tamlamaları mecazlı anlatıma da uygundur: 

ömür törpüsü, gönül avcısı, umut ışığı, laf kalabalığı...

• İsim-fiiller de isim tamlamasında tamlayan ya da tamlanan olabilir:

düşünme payı, açılış konuşması, konuşma hızı...

• Belirtisiz isim tamlamalarında araya sözcük girmez:

Adalet eski Bakanı (yanlış)
Eski Adalet Bakanı (doğru)

Açıklaması: İsim tamlamalarında sıfat tamlamanın başına geldiğinde iki ihtimal vardır. Sıfat ya sadece tamlayanı ya da isim tamlamasının tamamı ile ilgilidir. Örnekte sıfat olarak  kullanılan "eski" sözcüğü tamlayanın değil isim tamlamasının tamamının sıfatıdır.

Takısız İsim Tamlaması

• Anlam yönünden birbirini bütünleyen isimlerin tamlama eklerini almadan oluşturduğu tamlamadır:

Dil bilim, başörtü, beşik kertme, kalite kontrol; Kadıköy, Arnavutköy, Ceylanpınar, Camidere; güneydoğu, kuzeydoğu...

• Takısız olduğu için sıfat tamlamaları ile karıştırılmaktadır.
• Pratik olarak takısız ad tamlaması ile sıfat tamlaması şu şekilde ayırt edilebilir: Tamlamanın sıfat tamlaması olabilmesi için tamlayanın tamlananı benzerlik, nitelik yönünden nitelemesi gerekir. İsim tamlaması olması için de tamlayanın tamlananı ilgi ve sahiplik yönünden belirtmesi gerekmektedir.

Uyarı: Takısız isim tamlaması tartışmalı bir konudur. Konu tartışmalı olduğu için ÖSYM soru hazırlarken bu konudan uzak durmaktadır.

Zincirleme İsim Tamlaması 

• En az üç ismin birbirini tamamlamasıyla oluşan tamlamadır.

çınar ağacının / gölgesi
(tamlayan)        (tamlanan)

• Tamlayan, tamlanan ya da her ikisi değişik türdeki isim tamlamalarından oluşur:

Tamlayan isim tamlamasıdır:

felsefe dersinin / notları
(tamlayan)         (tamlanan)

Tamlanan isim tamlamasıdır:

öğrencilerin / sınav sonuçları
(tamlayan)     (tamlanan)

Yüreğimin toprak yığını kuşlarla hafifliyor
Acı, sıcak çorbasını arıyor tenceremde

Tamlayan ve tamlanan isim tamlamasıdır:

müzik programının / sanat danışmanı
(tamlayan)                   (tamlanan)

Sivas ilinin / Banaz köyünden
Pir Sultan Abdal dirilmelidir

• Zincirleme isim tamlamasında tamlayan ve tamlanan sıfat alabilir: 

Tarih Kurumu'nun / büyük salonu

Güzel ülkemin / bilim insanları

İlgili Sayfalar 

• Sözcük Türlerine Giriş


• Zamir (Adıl)

• Sıfat (Önad)

• Eylemsiler (Fiilimsiler)