Büyük Ünlü Uyumu

• Sözcüklerdeki ünlülerin kalınlık ve inceliğine dayanan ölçüdür. Bu nedenle Kalınlık-İncelik Uyumu olarak bilinir.
• Bu uyum başlangıçtan bugüne kadar Türkçenin her devrinde var olan bir uyum olduğu için Büyük Ünlü Uyumu olarak da anılır.
• Bu kurala göre Türkçede bir sözcükteki ünlülerin ya hepsi kalın ya da hepsi ince olmak zorundadır.

Kalın Ünlüler: a,ı,o,u (ayak, sokak, orman, sorularımız, konuları ...)
İnce Ünlüler: e,i,ö,ü (elbise, bilim, sevgiler, güzellik, görüntülerden ...)

Bilinmesi Gerekenler

• Kalınlık-İncelik Uyumuna uymayan sözcükler büyük bir ihtimalle dilimize başka dillerden gelip yerleşmiş, alıntı sözcüklerdir: mektup, serum, sinema, konser, tiyatro, mobilya gibi.

• Anne (ana), elma (alma), kardeş (karındaş), hangi (kangı) gibi farklı nedenlerle değişime uğradıkları için uyuma aykırı görünen Türkçe sözcükler de vardır.

• Türkçeye girdikten sonra bu uyuma girerek değişen alıntı sözcükler de vardır: divar > duvar, zeytun > zeytin...

• Bitişik yazılan birleşik sözcüklerde ünlü uyumu aranmaz: Atatürk, gecekondu, bilgisayar, Kocaeli vb.

• Türkçede ekler sözcüklerin son hecelerine uyum gösterir: ağaç-lar-ımız, ödev-ler-imiz ; ver-gi, say-gı ; gel-di, sor-du vb. Bu durum alıntı sözcüklerin çoğu için de geçerlidir: kitap-çı, adalet-i, mektup-lar, televizyon-u vb.

• Son ünlüleri kalın sıradan olmasına karşın sondaki ünsüzleri ince söylenen bazı alıntı sözcükler ince ünlülü ekler alır: alkol > alkolü, hakikat > hakikati, kabul > kabulü, kontrol > kontrolü, saat / saate vb.

• "-yor, -ken,-leyin, -ki, -gil, -taş, -mtırak" ekleri diğer ekler kadar değişkenlik gösteremedikleri için bu uyumu kimi zaman bozar: geliyor, konuşurken, akşamleyin, yarınki, baklagiller, yeşilimtırak, meslektaş...

İlgili Sayfalar

• Küçük Ünlü Uyumu

• Ses Bilgisi

• Ses Olayları Çıkmış Sorular