Küçük Ünlü Uyumu

  • Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu olarak da bilinir.
  • Bu uyum ancak Türkiye Türkçesinde görülen bir uyumdur. Eski Anadolu Türkçesinde böyle bir uyum yoktur.
  • Bu nedenle daha çok Küçük Ünlü Uyumu olarak anılır.
Ön Bilgi
  • Düz Ünlüler: a, e, ı, i
  • Yuvarlak Ünlüler: o, ö, u, ü
  • Düz-geniş: a,e
  • Dar-yuvarlak: u,ü
Düzlük Yuvarlaklık Uyumuna Göre:
a, e, ı, i ➜ a, e, ı, i
  • Düz ünlüyü düz ünlü takip eder.
  • Ör: anlaşmalı, bilek, çilek, ısırmak, ılıklaşmak, kayıkçı, seslenmek, yeşil vb.
o, ö, u, ü ➜ a, e, u, ü
  • Bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak bir ünlü (o, ö, u, ü) varsa onu takip eden hecelerde dar-yuvarlak (u, ü) ya da düz-geniş (a, e) gelir.
  • Bu uyuma göre Türkçede "o, ö" ünlüleri sadece ilk hecede bulunur.
  • Ör: boyunduruk, börekçi, çocuk, güreşmek, ocakçı, odun, özlemek, sürmek, vurmak, yoklamak, yorgunluk, yumurta, yüreksiz vb.
Uyarılar
  • Bir sözcük Küçük Ünlü Uyumuna göre incelenirken ünlülere sırayla bakılmalıdır: o-da-cı (yuvarlak-düz-geniş, düz) Buna göre "odacı" sözcüğü Küçük Ünlü Uyumuna uyar.
  • Türkçede ekler, eklendiği sözcüğün son hecesine uyar: yaz-, gel-di, sor-du, gör-; say-, ver-gi, sor-gu, gör-gü; sat-ıcı, ver-ici, kur-ucu, gör-ücü vb.
  • Şimdiki zaman kip eki olan "- yor" düzlük-yuvarlaklık uyumuna aykırıdır.
Uygulama
  • sa-man (düz, düz): uyar
  • se-pet-çi (düz, düz, düz): uyar
  • kü-rek (yuvarlak, düz-geniş): uyar
  • si-li-kon (düz, düz, yuvarlak): uymaz
  • de-kont (düz, yuvarlak): uymaz
  • te-le-fon (düz, düz, yuvarlak): uymaz
  • ku-lak (yuvarlak, düz-geniş): uyar
  • ko-lay-cı-lık (yuvarlak, düz-geniş, düz, düz): uyar
  • kon-trol (yuvarlak, yuvarlak-geniş): uymaz
  • sa-lon (düz, yuvarlak): uymaz
  • a-bo-ne (düz, yuvarlak, düz): uymaz
  • or-man-cı (yuvarlak, düz-geniş, düz): uyar
Bilinmesi Gerekenler
  • Küçük ünlü uyumuna uymayan sözcükler büyük bir ihtimalle dilimize başka dillerden gelip yerleşmiş, alıntı sözcüklerdir: horoz, doktor, alkol, polis, koro, radyo, kablo, teknoloji...
  • Küçük ünlü uyumuna aykırı Türkçe kelimeler de vardır: avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk, kavun, kavurmak, kavuşmak, savurmak, yağmur vb.
İlgili Sayfa

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretmemiz için yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.