Küçük Ünlü Uyumu

• Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu olarak da bilinir.
• Bu uyum ancak Türkiye Türkçesinde görülen bir uyumdur. Eski Anadolu Türkçesinde böyle bir uyum yoktur.
• Bu nedenle daha çok Küçük Ünlü Uyumu olarak anılır.

Ön Bilgi

• Düz Ünlüler: a, e, ı, i
• Yuvarlak Ünlüler: o, ö, u, ü
• Düz-geniş: a,e
• Dar-yuvarlak: u,ü

Düzlük Yuvarlaklık Uyumuna Göre:

a, e, ı, i ➜ a, e, ı, i

• Düz ünlüyü düz ünlü takip eder.
• Ör: anlaşmalı, bilek, çilek, ısırmak, ılıklaşmak, kayıkçı, seslenmek, yeşil vb.

o, ö, u, ü ➜ a, e, u, ü

• Bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak bir ünlü (o, ö, u, ü) varsa onu takip eden hecelerde dar-yuvarlak (u, ü) ya da düz-geniş (a, e) gelir.
• Bu uyuma göre Türkçede "o, ö" ünlüleri sadece ilk hecede bulunur.
• Ör: boyunduruk, börekçi, çocuk, güreşmek, ocakçı, odun, özlemek, sürmek, vurmak, yoklamak, yorgunluk, yumurta, yüreksiz vb.

Uyarılar

• Bir sözcük Küçük Ünlü Uyumuna göre incelenirken ünlülere sırayla bakılmalıdır: o-da-cı (yuvarlak-düz-geniş, düz) Buna göre "odacı" sözcüğü Küçük Ünlü Uyumuna uyar.

• Türkçede ekler, eklendiği sözcüğün son hecesine uyar: yaz-dı, gel-di, sor-du, gör-dü; say-gı, ver-gi, sor-gu, gör-gü; sat-ıcı, ver-ici, kur-ucu, gör-ücü vb.

• Şimdiki zaman kip eki olan "- yor" düzlük-yuvarlaklık uyumuna aykırıdır.

Uygulama

• sa-man (düz, düz): uyar
• se-pet-çi (düz, düz, düz): uyar
• kü-rek (yuvarlak, düz-geniş): uyar
• si-li-kon (düz, düz, yuvarlak): uymaz
• de-kont (düz, yuvarlak): uymaz
• te-le-fon (düz, düz, yuvarlak): uymaz
• ku-lak (yuvarlak, düz-geniş): uyar
• ko-lay-cı-lık (yuvarlak, düz-geniş, düz, düz): uyar
• kon-trol (yuvarlak, yuvarlak-geniş): uymaz
• sa-lon (düz, yuvarlak): uymaz
• a-bo-ne (düz, yuvarlak, düz): uymaz
• or-man-cı (yuvarlak, düz-geniş, düz): uyar

Bilinmesi Gerekenler

• Küçük ünlü uyumuna uymayan sözcükler büyük bir ihtimalle dilimize başka dillerden gelip yerleşmiş, alıntı sözcüklerdir: horoz, doktor, alkol, polis, koro, radyo, kablo, teknoloji...

• Küçük ünlü uyumuna aykırı Türkçe kelimeler de vardır: avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk, kavun, kavurmak, kavuşmak, savurmak, yağmur vb.

• Bitişik yazılan birleşik sözcüklerde ünlü uyumu aranmaz.

İlgili Sayfa

• Büyük Ünlü Uyumu

• Ses Bilgisi

• Ses Olayları Çıkmış Sorular