Küçük Ünlü Uyumu
- Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu olarak da bilinir.
- Bu uyum ancak Türkiye Türkçesinde görülen bir uyumdur. Eski Anadolu Türkçesinde böyle bir uyum yoktur.
- Bu nedenle daha çok Küçük Ünlü Uyumu olarak anılır.
Ön Bilgi
- Düz Ünlüler: a, e, ı, i
- Yuvarlak Ünlüler: o, ö, u, ü
- Düz-geniş: a,e
- Dar-yuvarlak: u,ü
Düzlük Yuvarlaklık Uyumuna Göre:
a, e, ı, i ➜ a, e, ı, i
- Düz ünlüyü düz ünlü takip eder.
- Ör: anlaşmalı, bilek, çilek, ısırmak, ılıklaşmak, kayıkçı, seslenmek, yeşil vb.
o, ö, u, ü ➜ a, e, u, ü
- Bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak bir ünlü (o, ö, u, ü) varsa onu takip eden hecelerde dar-yuvarlak (u, ü) ya da düz-geniş (a, e) gelir.
- Bu uyuma göre Türkçede "o, ö" ünlüleri sadece ilk hecede bulunur.
- Ör: boyunduruk, börekçi, çocuk, güreşmek, ocakçı, odun, özlemek, sürmek, vurmak, yoklamak, yorgunluk, yumurta, yüreksiz vb.
Uyarılar
- Bir sözcük Küçük Ünlü Uyumuna göre incelenirken ünlülere sırayla bakılmalıdır: o-da-cı (yuvarlak-düz-geniş, düz) Buna göre "odacı" sözcüğü Küçük Ünlü Uyumuna uyar.
- Türkçede ekler, eklendiği sözcüğün son hecesine uyar: yaz-dı, gel-di, sor-du, gör-dü; say-gı, ver-gi, sor-gu, gör-gü; sat-ıcı, ver-ici, kur-ucu, gör-ücü vb.
- Şimdiki zaman kip eki olan "- yor" düzlük-yuvarlaklık uyumuna aykırıdır.
Uygulama
- sa-man (düz, düz): uyar
- se-pet-çi (düz, düz, düz): uyar
- kü-rek (yuvarlak, düz-geniş): uyar
- si-li-kon (düz, düz, yuvarlak): uymaz
- de-kont (düz, yuvarlak): uymaz
- te-le-fon (düz, düz, yuvarlak): uymaz
- ku-lak (yuvarlak, düz-geniş): uyar
- ko-lay-cı-lık (yuvarlak, düz-geniş, düz, düz): uyar
- kon-trol (yuvarlak, yuvarlak-geniş): uymaz
- sa-lon (düz, yuvarlak): uymaz
- a-bo-ne (düz, yuvarlak, düz): uymaz
- or-man-cı (yuvarlak, düz-geniş, düz): uyar
Bilinmesi Gerekenler
- Küçük ünlü uyumuna uymayan sözcükler büyük bir ihtimalle dilimize başka dillerden gelip yerleşmiş, alıntı sözcüklerdir: horoz, doktor, alkol, polis, koro, radyo, kablo, teknoloji...
- Küçük ünlü uyumuna aykırı Türkçe kelimeler de vardır: avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk, kavun, kavurmak, kavuşmak, savurmak, yağmur vb.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretmemiz için yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.