Musahibzâde Celal (1868-1959)

Musahibzâde Celal

• Oyun yazarı.
• 1868'de İstanbul'da doğdu.
• Asıl adı Mahmut Celâlettin’dir.
• Memuriyete 1889'da Tercüme Odasında başladı. II. Meşrutiyet’in ilânı (1908) ile görevinden ayrılarak kendini oyun yazarlığına verdi.
• 1917'de memuriyete dönerek 1923'e kadar Üsküdar Defterdarlığında çalıştı. 1927'de Şehir Tiyatroları Kütüphanesine memur olarak girdi. Bu görevi ölümüne kadar sürdürdü. 
• 1927’de Şehir Tiyatrolarında (Darülbedayi) sahnelenen "Fermanlı Deli Hazretleri" adlı eseriyle geniş kesimlerce tanındı.
• 1927-1936 arası en verimli olduğu yıllardır. Bu dönemdeki oyunları büyük ilgi görerek kapalı gişe oynadı.
• "Aynaroz Kadısı" ve "Bir Kavuk Devrildi" adlı oyunları Muhsin Ertuğrul tarafından sinemaya aktarıldı (1938-39).
• 20 Temmuz 1959’da ölen sanatçının adı, İstanbul Şehir Tiyatrolarının Üsküdar Sahnesine verilmiştir.

Sanat Anlayışı

• Erken Cumhuriyet Dönemi komedi yazarlarından biridir.
• Şinasi’nin "Şair Evlenmesi" ile başlayan "töre komedisi" anlayışını devam ettirdi.
• Oyunlarında geleneksel Türk tiyatrosundan yararlanmıştır. Bu sayede geleneksel ile modern tiyatroyu buluşturmayı başaran yazarlardan biri olmuştur.
• Konularını özellikle 18. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nun günlük hayatından almıştır.
• Osmanlıda görülen sosyal sorunları, bozulan idari yapıyı ve dinî sömürüyü karikatürize ettiği tiplerle anlatmıştır.
• Oyunlarında mekân olarak mahalleyi kullanır.
• Yazar, dil ve üslup açısından özensizdir.

Eserleri

• Oyun: Türk Kızı, Köprülüler, İstanbul Efendisi, Lâle Devri, Macun Hokkası, Yedekçi, Kaşıkçılar, Atlı Ases, Demirbaş Şarl, İtaat İlâmı, Fermanlı Deli Hazretleri, Aynaroz Kadısı, Kafes Arkasında, Bir Kavuk Devrildi, Mum Söndü, Pazartesi-Perşembe, Gönül, Balaban Ağa, Selma, Genç Osman (Ortak).
• Anı: Eski İstanbul Yaşayışı

Oyunlarının Konuları

• İstanbul Efendisi: Üç perdelik bir komedidir. Oyunun kahramanı İstanbul Efendisi Savleti Efendi'dir. Esnafı teftiş eden İstanbul Efendisi; cinlere, perilere inanan, müneccimliğe özenen bir tiptir. Kadı ile oğlunun olağanüstü şeylere olan bu merakı oyunun asıl komedi unsurudur. Savleti Efendi, kızını evlendireceği adamı, yere attığı tespihten dökülen taneleri sayarak bulmaya çalışır. Oysa kızı Esma, Safi Çelebi’yi sevmektedir. Çengi Afet adlı esirci kadın, İstanbul Efendisi’nin cinlere, perilere olan inancını kullanarak bir entrika çevirir ve Esma’nın sevdiği gençle evlenmesini sağlar.

• Aynaroz Kadısı: Eserde Osmanlı’nın çöken adalet sistemi ile rüşveti kanıksayan idareciler ele alınır. Hristo ve Afroditi birbirini seven iki gençtir. Kilise yetkilileri hem Afroditi’nin babasından kalan paraya el koymak hem de bu güzel kızdan yararlanmak için onu kiliseye kapatmak niyetindedir. Hiristo ile Afroditi kiliseden kurtulmaya çalışırken aynı niyetlere sahip olan kadıya sığınır. Kadı, çok istemesine rağmen kızdan faydalanamaz ama kilisenin elindeki paraya el koyar. Kilise, paranın zorla alındığını iddia ederek mahkemeye başvurunca da Aynaroz Kadısı, Şeyhülislamdan mahkemeyi gören kadılara kadar herkese rüşvet dağıtır. Sonunda da papaz, mahkemesinden vazgeçmek zorunda bırakıldığı gibi bir de hapse attırılır.

• Fermanlı Deli Hazretleri: Oyun, İstanbul’da Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde geçer. Sadrazam Mustafa Paşa’nın kâtibi Musa Efendi, Padişah’ın fermanı ile idam edilecektir. Ancak asıldığı ağaç ağırlığına dayanamayınca Musa Efendi düşer. Onun ölümden kurtulduğunu gören cellat, verilen emri bir kere yerine getirdiği için ikinci kez Musa Efendi’yi asmak istemez. Musa Efendi şaşkınlığından delirince, “deliyi affedelim” diye ferman buyrulur. Bir süre tımarhanede kalan Musa Efendi, delileri eğlendirmek için muska yazar. Delilerden biri tesadüfen iyileşince herkes derdine çare bulması için Musa Efendi’ye gelmeye başlar. Musa Efendi, bu olaydan sonra her derde çare bulan Fermanlı Deli Hazretleri olarak anılacaktır.

İlgili Sayfalar

👉 Cumhuriyet Dönemi Tiyatro Özetleri

👉 Cumhuriyet Dönemi Tiyatro Yazarları Kısa Kısa

Yararlanılan Kaynaklar

• Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi, YKY
• TDV İslam Ansiklopedisi Musahipzâde Celal Maddesi, Alim Kahraman
• Musahipzade Celal'in Oyunlarında Moderne Dönüşen Gelenek, Refika Altıkulaç Demirdağ