Efsane

Şahmeran Efsanesi
Efsane; bir yer, kişi ya da olay hakkında inanılarak anlatılan, genellikle olağanüstü özelliklere sahip, sanatsal üslup kaygısından yoksun kısa anlatılardır. Türkçe karşılığı söylencedir.
Özellikleri
  • Anonim halk edebiyatı ürünleridir.
  • Kısa mensur (düzyazı) anlatılardır.
  • Konuşma diliyle söylenir, edebî bir kaygı içermez.
  • Konusu bir kişi, yer veya olaydır.
  • Çoğunlukla olağanüstü olayları içerir.
  • Hem efsaneyi aktaran hem de dinleyiciler anlatılanların gerçek olduğuna inanır. Bu, efsaneyi masaldan ayıran en önemli özelliktir.
  • Kimi efsanelerde kutsiyet vardır. Din büyüklerinin yaşamları ve olağanüstü davranışlarıyla ilgili bu tür efsanelere "menkıbe" denmektedir.
  • Efsaneler, genelde bir mesaj ya da öğüt verir.
  • İçinden çıktığı toplumun kültürel değerlerini içerir. Ancak bazı efsanelerin benzerlerini farklı kültürlerde de görmek mümkündür.
Mit - Efsane Ayrımı
  • Mitlerdeki kahramanlar yarı tanrı ya da tanrılardır. Efsanelerde doğaüstü varlıkların (cin, peri, ejderha, büyücü vb.) yanı sıra dinî, tarihî ya da sıradan insanlara yer verilir.
  • Mitler evrenin ve insanın yaradılışına dair anlatılan hikayelerdir. Bu nedenle mitler insanlık tarihi kadar eskidir. Efsanelerde bu tür konular yer almaz. Ayrıca efsanelerin tarihini bu kadar eskiye götürmek mümkün değildir.
  • Mitolojide "zaman" gerçek bir zaman dilimi değildir. Herhangi bir zamana yerleştirilemeyecek efsaneler olsa da belli bir tarihi ifade eden efsaneler de vardır. 
  • Mitlerin tamamı bir kutsiyet içerirken efsanelerde kutsiyet sadece dinî efsanelerde (menkıbelerde) görülür. 
  • Mitlerdeki mekânlar gerçek dünyaya ait olmayıp fantastiktir. Efsanelerde değiştirilmiş veya hayal ürünü bir dünya yoktur. Başka bir deyişle efsanede mekân gerçek dünyadır.
  • Günümüzde yeni efsanelerin ortaya çıkması için bir engel yokken mitler için bu durum söz konusu değildir.
Destan - Efsane Ayrımı
  • Destan, bir milletin yaşamını derinden etkileyen büyük olaylar (göç, savaş, felaket) ele alınırken efsaneler bu açıdan çok daha sınırlıdır.
  • Destanlar uzun manzum eserler iken efsaneler kısa ve mensurdur.
  • Destanlarda edebi kaygılar varken efsaneler de yoktur.
  • Destan, efsaneye göre çok daha eski bir zamanda gerçekleşmiştir.
  • Destanlar yalnızca tek bir millete özgüyken efsanelerin benzerleri başka kültür ve milletlerde görülebilir.
Efsane Örnekleri

Sapanca Gölü 

Bir derviş karnı acıktığı için köyde ev ev gezer ve yiyecek bir şeyler ister. Fakat hiç kimse ekmek vermez. Sadece tarlada çift süren yaşlı bir nine yemeğini dervişle paylaşır. Derviş de "Nine, öküzünü sabanını al benimle gel." der. Epey gitmişler, arkalarına bakmışlar ki her yer suyla dolarak göl hâline gelmiş. Gölün adı da saban (çift sürme aleti, pulluk) kelimesinden dolayı Sapanca Gölü olmuş.
İki Kız Kardeş
Vaktiyle Sürmeli Çukuru'nda iki kız kardeş varmış. Bunlar birlikte dolaşır, evlerinin odun ihtiyacını karşılarmış. Bir gün evlerine götürmek üzere ormanda odun hazırlayıp bağlarlar. Sıra sırtlarına yüklemeye gelince büyüğü: "Bacım, kurbanın olayım, gel şu yükü sırtıma yükleyiver." der. Bacısı odunları ablasının sırtına yüklemez. Ona acı bir cevap vermekten de geri kalmaz: "Ben senin hizmetçin değilim ki kaldırayım. Kocaya gitmekte benden çabuk davranırsın da bir çöpü mü sırtına yükleyemiyorsun?" İki kardeş kavga etmeye başlar. Dövüşmekten yorgun düşerler ve birbirlerine beddua ederler, küçük kız büyüğüne "Allah seni öyle bir dağ etsin ki yaz kış üstünden kar eksik olmasın." Büyük de küçüğüne "Sen de öyle bir dağ olasın ki başından yılan, çıyan eksik olmasın." der. Her ikisinin de duaları kabul olur. Biri Büyük Ağrı Dağı, diğeri Küçük Ağrı Dağı olur. Büyüğünün başında kar, küçüğünün başında yılan, çıyan eksik olmaz.
Asa Pınarı
Asa Pınarı ziyaret yeri, Bursa'nın doğusunda, yarım saatlik mesafededir. Uludağ'ın eteğinde, ormanın içinde akıp giden bu suyun efsanesi şöyledir: Emir Sultan, ferahlık verici bu yere gelince abdest tazelemek ister. Etrafta su olmadığı için elindeki asa ile yeri dürter, hemen oradan bir pınar akmaya başlar. Bu suya da "Asa Pınarı" denmiştir.
Şahmeran Efsanesi
Şahmeran efsaneleri Anadolu'da ve Türk dünyasında yöreden yöreye farklı şekillerde anlatılmaktadır. Efsanelerden biri şöyledir:
Odunculukla geçinen Camşab ile arkadaşları bir gün ormanda içinde bal olduğunu düşündükleri bir kuyu bulur. Camşab, balı çıkarması için arkadaşları tarafından kuyuya indirilir. Arkadaşları daha önce topladıkları balı paylaşmamak için onu kuyuda bırakıp giderler. Camşab, indiği mağarada küçük bir delikten ışık sızdığını fark eder. Deliği biraz daha büyütüp baktığında ömründe görmediği kadar güzel bir bahçe içinde üst tarafı insan alt tarafı yılan şeklinde olan Şahmeran'ı görür. Şahmeran, yer altında yaşayan yılanların kraliçesi olan güzel bir kadındır. Camşab, Şahmeran'ı gören ilk insandır. Burada kaldığı yıllar boyunca Şahmeran'ın güvenini kazanan Camşab, bir gün ailesini çok özlediğini söyleyerek gitmek ister. Şahmeran, ölümünün bir insan elinden olacağını söyleyerek Camşab’ın gitmesine izin vermek istemez. Ancak delikanlının ısrarlarına dayanamayan Şahmeran, yerini kimseye söylememesi şartıyla Camşab’ı bırakır. Bir süre sonra Tarsus padişahı ölümcül bir hastalığa yakalanır. Hekimlere göre padişahın iyileşebilmesi için Şahmeran'ın etinden yemelidir. Bunun üzerine Şahmeran’ın yerini bulana büyük vaatlerde bulunulur ancak kimse ortaya çıkmaz. Başka planları olan kötü Vezir, Şahmeran’ı gören kişinin sırtının yılan derisi gibi pul pul olduğunu söyler. Padişah bunun üzerine herkesin hamama gelerek yıkanması emrini verir. Camşab, Şahmeran’a söz verdiği için hamama gitmek istemese de zorla götürülür. Camşab’ın sırtının yılan derisi gibi pul pul olduğu görülünce Şahmeran’ın yerini söylemek zorunda kalır. Şahmeran kaderini bildiği için karşı koymaz. Camşab’a ölümünden sonra etini kaynatarak suyu vezire, etini ise padişaha yedirmesini tembihler. Camşab, Şahmeran’ın dediklerini yaparak suyu vezire verir. Büyük bir güce kavuşacağını düşünen Vezir, suyu içer içmez ölür. Şahmeran'ın etini yiyen padişah ise iyileşir. Bunun üzerine padişah da Camşab'ı veziri yapar. Efsaneye göre Şahmeran öldürüldüğü için Tarsus günün birinde yılanlar tarafından istila edilecektir.
İlgili Sayfalar

👉 Abıhayat (Ölümsüzlük Suyu) Efsanesi

Yararlanılan Kaynaklar
  • Efsane ve mitoloji Üzerine Genel Bir Değerlendirme ve Efsane-Mitoloji İlişkisi
  • Efsane ve Mitlerin İşlevleri ve Modern Toplumdaki Yansımaları: Sarıkız Efsanesi Örneği, Fatmanur İlhan

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretebilmemiz için hem "Takip Et" butonuna tıklayarak hem de yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.