i- (imek) eylemi: "-idi, -imiş, -ise"
Türkçede ek eylemin iki görevi vardır:
1. İsim soylu sözcükleri yüklem görevine getirmek
2. Basit zamanlı eylemleri, birleşik zamanlı eyleme dönüştürmek
İsim Soylu Sözcüklere Gelen Ek Eylem
Ek eylem; isim soylu sözcük ya da sözcük gruplarının sonuna gelerek onları yüklem görevine getirir.
Babadan kalma bir evi varmış buralarda. (isim)
O gün burada duyduğunuz şey hakkın sesiydi. (isim tamlaması)
Benim sadık yarim kara topraktır. (sıfat tamlaması)
Bendim geçen ey sevgili sandalla denizden. (zamir)
Tenin buğdaysı, boyun bir başak kadardı. (edat grubu)
Başarının anahtarı çalışmaktır. (eylemsi)
Uyarılar:
- Ek eylemler eklendiği sözcüğün sözcük türünü değiştirmez.
- Bu tür cümleler, yükleminin türüne göre isim cümlesidir.
İsimlere gelen ek eylemin dört kipe göre çekimi vardır:
- a) Ek eylemin görülen geçmiş zamanı (-idi)
mutlu-y-du-m
mutlu-y-du-n
mutlu-y-du
mutlu-y-du-k
mutlu-y-du-nuz
mutlu-y-du-lar
b) Ek eylemin duyulan geçmiş zamanı (-imiş)
zengin-miş-im
zengin-miş-sin
zengin-miş
zengin-miş-iz
zengin-miş-siniz
zengin-miş-ler
c) Ek eylemin şartı (-ise)
haklı-y-sa-m
haklı-y-sa-n
haklı-y-sa
haklı-y-sa-k
haklı-y-sa-nız
haklı-y-sa-lar
d) Ek eylemin geniş zamanı
- Ek eylemin bu kipe göre çekiminde 1. ve 2. kişi ekleri ek eylem olarak görev yapar.
- Üçüncü kişilerde ise "-dir" eki kullanılır.
- Bu ek günlük konuşma dilinde çoğunlukla düşer:
öğrenci-y-im
öğrenci-sin
öğrenci-dir (-dir genelde düşer)
öğrenci-y-iz
öğrenci-siniz
öğrenci-dir-ler (-dir genelde düşer)
Ek Eylemin Olumsuz Biçimi:
- Ek eylemin olumsuzu "değil" sözcüğü ile yapılır.
- Ek eylemin olumsuz çekiminde kişi ekleri "değil" sözcüğüne getirilir: öğrenci değildik, aç değilmiş, mutlu değilse, iyi değilim...
Basit Çekimli Eylemlere Gelen Ek Eylem
- İki kip ekiyle çekime giren eylemlere "birleşik zamanlı eylemler" denir.
- Birleşik zamanlı eylemlerde birinci ek, basit zaman eki; ikincisi de birleşik zaman ekidir.
- Bu eylemler ikinci kip ekine göre adlandırılır.
- İşte bu ikinci kip, ek eylemdir ve üç biçimi vardır:
I. Hikaye (-idi)
II. Rivayet (-imiş)
III. Şart (-ise)
Hikaye Birleşik Zaman: (-idi)
- Basit çekimli eylemlere "-idi" getirilerek yapılır: eylem + 1.kip + idi + kişi eki
Örnekler:
geniş zamanın hikayesi:
iste-r-di-m
iste-r-di-n
iste-r-di
iste-r-di-k
iste-r-di-niz
iste-r-di-ler
duyulan geçmiş zamanın hikayesi:
sat-mış-tı-m
sat-mış-tı-n
sat-mış-tı
sat-mış-tı-k
sat-mış-tı-nız
sat-mış-tı-lar
şart kipinin hikayesi:
at-sa-y-dı-m
at-sa-y-dı-n
at-sa-y-dı
at-sa-y-dı-k
at-sa-y-dı-nız
at-sa-y-dı-lar
geniş zamanın hikayesi olumsuz:
sev-me-z-di-m
sev-me-z-di-n
sev-me-z-di
sev-me-z-di-k
sev-me-z-di-niz
sev-me-z-di-ler
Not: Emir kipinin hikaye çekimi yoktur.
Rivayet Birleşik Zaman: (-imiş)
- Basit çekimli eylemlere "-imiş" getirilerek yapılır: eylem + 1.kip + imiş + kişi eki
Örnekler:
geniş zamanın rivayeti:
bak-ar-mış-ım
bak-ar-mış-sın
bak-ar-mış
bak-ar-mış-ız
bak-ar-mış-sınız
bak-ar-mış-lar
gelecek zamanın rivayeti:
oku-y-acak-mış-ım
oku-y-acak-mış-sın
oku-y-acak-mış
oku-y-acak-mış-ız
oku-y-acak-mış-sınız
oku-y-acak-mış-lar
gereklilik kipinin rivayeti:
iste-meli-y-miş-im
iste-meli-y-miş-sin
iste-meli-y-miş
iste-meli-y-miş-iz
iste-meli-y-miş-siniz
iste-meli-y-miş-ler
Not: Görülen geçmiş zaman kipi ile emir kipinin rivayeti yoktur.
Şart Birleşik Zamanı: (-ise)
- Basit çekimli eylemlere "-ise" getirilerek yapılır: eylem + 1.kip + ise + kişi eki
Örnekler:
görülen geçmiş zamanın şartı:
bul-du-y-sa-m (buldumsa)
bul-du-y-sa-n (buldunsa)
bul-du-y-sa
bul-du-y-sa-k (bulduksa)
bul-du-y-sa-nız (buldunuzsa)
bul-du-y-sa-lar (buldularsa)
gelecek zamanın şartı:
bak-acak-sa-m
bak-acak-sa-n
bak-acak-sa
bak-acak-sa-k
bak-acak-sa-nız
bak-acak-sa-lar
geniş zamanın şartı:
gel-ir-se-m
gel-ir-se-n
gel-ir-se
gel-ir-se-k
gel-ir-se-niz
gel-ir-se-ler
gereklilik kipinin şartı:
çalış-malı-y-sa-m
çalış-malı-y-sa-n
çalış-malı-y-sa
çalış-malı-y-sa-k
çalış-malı-y-sa-nız
çalış-malı-y-sa-lar
Not: İstek, dilek-şart ve emir kipinin şart birleşik zamanı yoktur.
Uyarı: Kimi zaman basit zamanlı eylemlere "-dir" eki getirilir ancak bu ek, eylemi birleşik zamanlı yapmaz. Cümleye olasılık ya da kesinlik anlamı katar:
Seçim sonrasında maaşlarda bir iyileştirme yapılacaktır. (kesinlik)
Olanları seyredip keyfini sürüyordur. (olasılık)
👉 Ek Eylem Konu Testi
KURŞUN KALEM
YanıtlaSilİYİ AKŞAMLAR
"Not: İstek, dilek-şart, gereklilik ve emir kipinin şart birleşik zamanı yoktur." BU NOTUN "GEREKLİLİĞİN ŞART(!)" KISMINI Bİ DAHA GÖZDEN GEÇİRSEK Mİ METİN BEY.
Gözden geçirilmiş ve gerekli düzeltme yapılmıştır. Katkınız için teşekkür ederim.
SilKURŞUN KALEM
YanıtlaSilİLGİ MIZRABI, YÜREĞİMİZİN EN HASSAS TELİNİ TİTRETİR.
BU MIZRABI ELİNDE TUTAN USTALARA DİLE GETİRDİKLERİ HER SES İÇİN TEŞEKKÜR.
👏👏👏
Sil