Gazel

Bağ-ı dehrin hem hazânın hem bahârın görmüşüz
Biz neşâtın da gamın da rüzgârın görmüşüz

Çok da mağrur olma kim meyhâne-i ikbâlde
Biz hezâran mest-i mağrurun humârın görmüşüz

Top-ı âh-ı inkisâra pâydâr olmaz yine
Kişver-i câhın nice sengin hisârın görmüşüz

Bir hurûşiyle eder bin hâne-i ikbâli pest
Ehl-i derdin seyl-i eşk-i inkisârın görmüşüz

Bir hadeng-i cân-güdâz-ı âhdır sermâyesi
Biz bu meydânın nice çâbük-süvârın görmüşüz

Bir gün eyler dest-beste pây-gâh-ı cây-gâh
Bi-aded mağrur-ı sadr-ı itibârın görmüşüz

Kâse-i der-yüzeye tebdîl olur câm-ı murâd
Biz bu bezmin Nâbiyâ çok bâde-hârın görmüşüz

Nabi

Vezin: fâilâtün / fâilâtün / fâilâtün / fâilün

Günümüz Türkçesi ve Açıklamalar

I.

Bağ-ı dehrin hem hazânın hem bahârın görmüşüz
Biz neşâtın da gamın da rüzgârın görmüşüz

bağ-ı dehr: dünya bahçesi
hazan: sonbahar
gam: keder, üzüntü
neşât: sevinç, mutluluk
rüzgar: zaman, devir, yel

Günümüz Türkçesi: Dünya denen şu bahçenin hem sonbaharını (yaşlılığını) hem ilkbaharını (gençliğini) gördük. Yani biz, sevincin de üzüntünün de çağını yaşadık ya da tüm bunların bir rüzgar gibi gelip geçtiğini gördük.
Zaman, çağ, devir gibi anlamlara da gelen "rüzgâr" sözcüğü dizede tevriyeli olarak kullanılmış. Öğüt verecek olgunluğa ve tecrübeye sahip olduğunu düşünen şair; beyitte hazan-bahar, neşe-gam tezadından yararlanarak hayatın değişkenlik gösterdiğine vurgu yapmıştır.

II.

Çok da mağrur olma kim meyhâne-i ikbâlde
Biz hezâran mest-i mağrurun humârın görmüşüz

mağrur: gururlu
kim: ki bağlacı
ikbal: mutluluk, talih, refah
meyhâne-i ikbâl: ikbal meyhanesi (yüksek mevki-makam)
hezâran: pek çok, binlerce
mest: sarhoş
humâr: sarhoşluğun verdiği sersemlik

Günümüz Türkçesi: Talihin meyhanesinde çok da gururlanma ki biz orada, nice gurur sarhoşunun sonunda baş ağrısı (sıkıntı) çektiğini görmüşüz.
Beyitte makam ve mevkilerini ebedi zanneden ve elindekilerle gururlanan insanlara uyarı yapılmıştır. Ancak bu sarhoşluk uzun sürmez. Hayatta birçok şey gören şair, binlerce gurur sarhoşunun ayıldıktan sonraki halini görmüştür.

III.

Top-ı âh-ı inkisâra pâydâr olmaz yine
Kişver-i câhın nice sengin hisârın görmüşüz

top-ı ah-ı inkisar: beddua ahlarının topu
pây-dâr: sağlam, devamlı
kişver-i câh: makam, mevki ülkesi
seng: taş

Günümüz Türkçesi: Mevki-makam ülkesinin taştan nice hisarları vardı ama beddualar nedeniyle (tüm bunların) yine de ayakta kalamadığını gördük.
Beyit, milletlerin kaderine hâkim olan iktidar sahiplerine bir uyarıdır. Onlar, taştan hisarlarla çevrili şehirlerde otururlar ve saltanatlarının ebedi olduğunu düşünürler. Gün gelir yıkılmaz diye bilinen bu kaleler bir âh topu (beddua ateşi) ile yerle bir olur.

IV.

Bir hurûşiyle eder bin hâne-i ikbâli pest
Ehl-i derdin seyl-i eşk-i inkisârın görmüşüz

huruş: gürültü, ağlayıp inleme
pest: alçak, aşağı
ehl-i dert: dert ehli, dert sahibi
eşk: gözyaşı
seyl: sel
inkisar: kırılma, gücenme, beddua

Günümüz Türkçesi: Dertli insanların döktüğü gözyaşlarının makam-mevki sahibi insanların evlerini sele verdiğini görmüşüz. 

Şair mübalağa sanatından yararlanarak ezilenlerin kırık kalplerinden süzülen gözyaşlarının sel olup iktidar sahiplerinin evlerini yerle bir ettiğini söylemektedir.

V.

Bir hadeng-i cân-güdâz-ı âhdır sermâyesi
Biz bu meydânın nice çâbük-süvârın görmüşüz

hadeng: ok
güdaz: mahveden, yakan, eriten (birleşik sözcükler yapar)
hadeng-i can-güdâz: can alan ok
çâbük-süvâr: ata iyi binen, çevik süvari

Günümüz Türkçesi: Biz bu dünyanın nice çevik süvarilerini gördük ki hayatları bir can alıcı ah (beddua) okuna bağlıdır. 

Beyitte şair; o çok güçlü görünen, hiç ölmeyecek gibi yaşayan iktidar sahiplerinin haklarını yedikleri insanların beddualarıyla bulundukları yerden düştüklerini belirtiyor.

VI.

Bir gün eyler dest-beste pâygâh-ı cây-gâh
Bi-aded mağrur-ı sadr-ı itibârın görmüşüz

dest-beste: el bağlamış, el pençe vaziyette
pâygâh: derece, rütbe; pabuçluk
câygâh: yer, makam
bi-aded: sayısız
sadr: başköşe, sadrazam

Günümüz Türkçesi: İtibarın başköşesine gururla yaslanmış sayısız adam gördük; gün geldi, kapı eşiğinde elini bağlayıp bekleyen uşaklar konumuna düştü. 

Beyitte mağrur iktidar sahiplerinin saltanatlarının yıkılışı, değişik bir ifade ile anlatılmıştır. Başka bir deyişle şair şöyle demektedir: "Biz nice mağrurlar görmüşüzdür ki, bir gün "câygâhları” (yerleri), pâygâh (papuçluk) olmuştur ve onlar orada dest-beste (el bağlı) emir beklemişlerdir.

VII.

Kâse-i deryüzeye tebdîl olur câm-ı murâd
Biz bu bezmin Nâbiyâ çok bâde-hârın görmüşüz

kâse-i deryûze: dilenci çanağı
tebdil: değiştirme
câm-ı murâd: arzu kadehi
bezm: içki meclisi
bâde-hâr: İçki içenler

Günümüz Türkçesi: Ey Nabi, biz bu içki meclisinde çok sarhoş gördük ki (ellerindeki) arzu kadehleri dilenci kasesine döndü. 

Şair, beyitte gününü gün eden nice insanın elindeki kadehin bir gün dilenci tasına dönüştüğünü söylemektedir.

İlgili Sayfa

👉 Açıklamalı Divan Şiiri Örnekleri

Yararlanılan Kaynaklar

Beyitlere Bakıp Soru Üretmek, İskender Pala
Lise 2 Edebiyat Ders Kitabı, 1977, Mehmet Kaplan
Nabi'nin Meşhur "Görmüşüz" Redifli Gazeline Yazılan Nazireler ve Tahmisler, İlyas Kayaokay