Tevriye (İki Anlamlılık)

• Bir sözcüğü iki anlama gelecek şekilde kullanma sanatıdır. 
• Tevriyede yakın anlam söylenip uzak anlam kastedilir.
• Şiirde ya da günlük hayatta sesteş sözcükler ya da özel isimlerle sıkça tevriye yapılır. 
• Tevriyede iki anlam da gerçektir. Kinayede ise anlamlardan biri gerçek, diğeri ise mecaz anlamdadır.

Örn.1

"Bâkî kalan bu kubbede bir hoş sada imiş"

Açıklaması: Bâkî sözcüğünün sözlük anlamı "geriye kalan" demektir. 16.yüzyıl şairi Baki'ye ait olan mısrada şair "Bâkî" sözcüğünün sözlük anlamını söyler görünerek kendini kastetmiştir.

Örn.2 

Bâkî çemende hayli perişan imiş varak
Benzer ki bir şikâyeti var rûzgârda

Açıklaması: "Yel" anlamı dışında "zaman, kader ve felek" anlamlarına da gelen "rüzgar" sözcüğü beyitte iki anlama gelecek şekilde kullanılmıştır. İlk beyitte şair kendisini yaprağa (varak) benzetmiş. Bu nedenle rüzgar sözcüğünün yel olarak anlaşılmasında bir engel yoktur ancak asıl kastedilen şairin yaşadığı zamandan, kaderinden şikayetçi olmasıdır.

Örn.3 

Bu kadar letafet çünkü sende var
Beyaz gerdanında bir de ben gerek

Bu örnekte "ben" sözcüğü "tendeki siyah nokta anlamında" kullanılmış gibi görünse de asıl kastedilen şairin kendisidir.

Örn.4 

Bana Tahir Efendi kelp demiş
İltifatı bu sözde zahirdir

Maliki mezhebim benim zira
İtikadımca kelp tahir'dir

(kelp: köpek, zahir: açık, itikad: inanç, tahir: temiz)

Açıklaması: Nefi'ye ait olan bu örnekte şair "tahir" sözcüğü ile tevriye yapmış. Şair, "tahir" sözcüğünün sözlük anlamını söyler görünürken asıl kastettiği muhatabı olan Tahir Efendi'dir.

Örn.5 

Gül yağını eller sürünür, çatlasa bülbül

Açıklaması: Dizede "eller" sözcüğü ilk anda organ adı olarak kullanılmış görünse de asıl kastedilen anlam başkaları ya da yabancılardır.

Örn.6 

Islak bir yorgan gibi, sımsıkı bürüneyim
Örtün, üstüme örtün, serin karanlıkları

Açıklaması: Kaldırımlar şiirinde alınan dizelerde "serin" sözcüğü hem sermek eyleminin çekimli hali hem de "az soğuk" anlamına gelecek şekilde tevriyeli kullanılmıştır.

Örn.7

Koyup kaldırmada ikide birde
Kazan devrildi söndürdü ocağı

Açıklaması: Şair "ocak" sözcüğünü hem "yemek pişirilen ocak" hem de "Yeniçeri Ocağı" anlamında kullanmıştır. Ancak burada asıl kastedilen sözcüğün ikinci anlamıdır.

Örn.8

Güzeller mihribân olmaz demek yanlıştır ey Bâkî
Olur vallahi billahi hemen yalvarı görsünler

Açıklaması: Gümüş para anlamındaki "yalvar" sözcüğü dizede hem “yalvarmak” hem de para, servet anlamında kullanılmıştır. 

Örn.9 

“İstikbalinize güvenin." (mobilya reklamı) 

Açıklaması: Bu söz ile hem istikbal markası hem de gelecek zaman kastedilmiştir. Bu reklamda istikbalin yakın anlamı marka, uzak anlamı ise gelecek zamandır.

Örn.10 

“Çay artık doğadan" (Doğadan çay reklamı)

Açıklaması: Reklamda insanın aklına gelen ilk şey “çayın saf, katışıksız, doğadan olduğu gibi alınan bir ürün” olduğudur ancak düşünüldüğünde markanın kendisine de vurgu yapılmaktadır.

İlgili Sayfa 

👉 Edebi Sanatlar 

👉 Edebi Sanatlar Çıkmış Sorular