Memduh Şevket Esendal (1884 - 1952)

M.Şevket Esendal

• Hikaye yazarı, diplomat, siyasetçi.
• Tekirdağ'ın Çorlu ilçesinde doğdu. Rumeli'den göç eden çiftçi bir ailenin çocuğudur.
• Düzenli bir eğitim görmedi.
• Genç yaşta İttihat ve Terakki Cemiyetine girdi (1905). 
• Bir süre çiftçilikle uğraştıktan sonra Reji Muhafaza Müdürlüğünde çalıştı. 
• Yayımlanan ilk eseri “Veysel Çavuş” adlı hikayedir (1908).
• 1909'dan başlayarak esnaf birliklerinin örgütlenmesinde aktif bir rol aldı.
• 1918’e kadar İttihat ve Terakki'nin Anadolu Vilayetleri Müfettişi olarak Anadolu ve Rumeli’yi yakından tanıdı.
• 31 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi sonrasında hakkındaki tutuklama kararı nedeniyle İtalya’ya kaçtı. Bir süre sonra Mustafa Kemal’den aldığı telgrafla Anadolu’ya dönerek Millî Mücadele'ye katıldı.
• Ankara Hükümeti’nin ilk dış temsilciliği olan Bakü’ye elçi olarak gönderildi (1920-24).
• Burada Rusça öğrenen ve Rus edebiyatıyla tanışan yazar, özellikle Anton Çehov'dan etkilendi.
• Dönüşte bir süre öğretmenlik yapan Esendal, İttihat ve Terakkiden tanıdığı arkadaşlarıyla birlikte Meslek adıyla bir gazete çıkardı.
• Bu gazetede Miras adlı romanı, ilk öyküleri, karikatürleri ve resimleri yayımlandı.
• İzmir’de Mustafa Kemal’e düzenlenmek istenen suikasta adı karışsa da temize çıkarak Tahran Büyükelçiliğine gönderildi (1926-30). 
• 1931'de Elazığ milletvekili olarak Meclise girdi.
• 1933'te Kâbil Büyükelçiliğine atandı, 1941'e kadar bu görevde kaldı.
• Dönüşte Bilecik milletvekili olarak tekrar Meclise girdi (1941-50) 
• Esendal, 17 Mayıs 1952'de Ankara'da öldü.

Sanat Yaşamı

• Yazarın sanat yaşamını 1920 öncesi ve sonrası olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. 
• 1908-1920 yıllarını kapsayan ilk dönem eserlerinde dil ve üslup olarak Edebiyat-ı Cedide ile Milli Edebiyat arasında bir çizgide yer alır. 
• Miras adlı romanı bu dönemin eseridir.
• Bu dönem hikayeleri olay hikayesi tarzındadır. Yazar 1920 sonrasında verdiği eserlerle olay hikâyesinden durum hikâyesine geçişin öncüsü kabul edilecektir.
• Ancak yazara asıl ününü sağlayan ikinci dönem eserleridir (1920-1952). 

Ustalık Dönemi (1920 - 1952)

• Realizm akımına uygun eserler vermiştir.
• Çehov tarzı (durum-kesit, modern) hikayenin edebiyatımızdaki en önemli isimlerinden biridir. 
• Durum öyküsüne uygun olarak merak unsurunun öne çıkmadığı ve çarpıcı bir sona ulaşmayan hikayeler yazmıştır. 
• Hikayeleri için büyük olay ve çatışmalara ihtiyaç duymaz.
• Eserlerinde Türk toplumunun imparatorluktan Cumhuriyet'e geçiş sürecinde içinde yaşadığı sorunlara ağırlık vermiştir.
• Günlük yaşamı ya da sıradan görünen hayatları anlatırken toplumsal sorunlara dikkat çekmiştir.
• Eserlerinde memur, esnaf, köylü, aydın, ev kadını, bürokrat gibi toplumun her kesiminden insanı ele aldı.
• Hikayelerinde anlatım tekniği olarak diyalog öne çıkar. 
• Hikayelerinde hoşgörülü, iyimser ve mizahî bir üsluba sahiptir.
• Eserlerinde mesaj kaygısı taşımaz. 
• İlk dönem eserleri dışında dili oldukça sade, kısa ve doğal bir konuşma dilidir. 
• Otlakçı adlı hikayesi ile Ayaşlı ve Kiracıları romanıyla ünlüdür.

Ayaşlı ve Kiracıları

• 35 bölümden oluşan bir pansiyon romanıdır. Yazar, eseriyle değişen ahlak anlayışı ile bürokrasiyi eleştirir. Özellikle bürokrasiye yönelik eleştiriler ince bir mizah ve alaylı bir üslupla verilmiştir. Romanda anlatıcı, pansiyonda birlikte yaşadığı kişileri ve tanık olduğu olayları anı biçiminde anlatır. Romanın özeti için tıklayınız.

Vassaf Bey

• Roman 1930’lu yılların Ankara’sında geçer. Romanın ana kahramanı Perihan, Yargıtay’dan emekli Hayri Bey’in ikinci kızıdır. Genç ve güzel olmasına rağmen evde kalacağını düşünen Perihan, bir banka müdürü ile evli olan yakın arkadaşı Behice’ye özenir. O da Behice gibi baba evinden ayrılıp kendi hayatını kurmak istemektedir. İkili arasında geçen konuşmada Perihan, Cumhuriyet Balosu’nda gördüğü Vassaf Bey’den bahsedip babası yaşındaki bu adamla evlenebileceğini söyler. Behice bunu arkadaşının şımarıklığına verse de Perihan oldukça ciddidir. Sonradan sokakta rastladığı Vassaf Bey ile uzun bir yürüyüş yapan geç kadın, üstü kapalı olsa da niyetini belli eder ancak olgun bir adam olan Vassaf Bey bu teklife olumlu yaklaşmaz. Bu konuşmadan kısa bir süre sonra Vassaf Bey’in ölüm haberi gelir. İşin ilginç kısmı Vassaf Bey vasiyetinde Perihan’a yer vermiş olmasıdır. Genç kadın bunu Vassaf Bey’in yanında büyüyen ve yurt dışında mühendislik okuyan Tuğrul adında bir gencin getirdiği mektupla öğrenir. Mektuba göre Vassaf Bey, Ankara’daki evle birlikte bütün mirasını evlenmelerini istediği Tuğrul ve Perihan’a bırakmıştır. Roman, dönem kadınlarının evlilik kurumuna bakışını ortaya koyması açısından önemlidir.

Miras

• Yazarın ilk romanı olsa da çok sonra basılabilmiştir. Romanda, İstanbul'un büyük bir konağında miras yüzünden ortaya çıkan düşmanlıklar anlatılmaktadır. Eserde olaylar II. Abdülhamit zamanında geçer. Silahtar Ali Paşa’nın gelini ve defterdar Halil Efendi’nin kızı olan büyükannenin ölümü, ailede derin bir çatlak yaratır. Bu çatlak, aile fertlerinin amansız bir miras mücadelesine girişmesine neden olur. Günbegün büyüyen bu çatışma tarihî konağın dağılmasıyla son bulur. Eserde anlatılan konu dış yüzeyde bu olsa da yazarın asıl dikkat çekmek istediği nokta, ulusal çözülme endişesidir.

Eserleri

Hikaye: Hikâyeler Birinci Kitap, Hikâyeler İkinci Kitap, Otlakçı, Mendil Altında, Temiz Sevgiler, Ev Ona Yakıştı, Sahan Külbastısı, Veysel Çavuş, Bir Kucak Çiçek, İhtiyar Çilingir, Hava Parası, Bizim Nesibe, Kelepir, Gödeli Mehmet, Güllüce Bağları Yolunda, Gönül Kaçanı Kovalar, Mutlu Bir Son

Roman: Miras, Ayaşlı ve Kiracıları, Vassaf Bey

İlgili Sayfalar

• Eser Özetleri

• Ayaşlı ve Kiracıları

• Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Roman ve Hikaye

Yararlanılan Kaynaklar 

• Memduh Şevket Esendal Toplumsal ve Siyasal Görüşleri, Tabip Gülbay
• Ölümünün 50.Yıl Dönümünde Memduh Şevket Esendal, İsmail Çetişli
• TDV İslam Ansiklopedisi, Memduh Şevket Esendal Maddesi, İsmail Çetişli