Ayaşlı ve Kiracıları

Memduh Şevket Esendal

• Memduh Şevket Esendal'ın romanı.
• 35 bölümden oluşan eser bir pansiyon romanıdır.
• Yazar, eseriyle yaşadığı dönemin değişen ahlak anlayışını ve bürokrasiyi eleştirir. Özellikle bürokrasiye yönelik eleştiriler ince bir mizah ve alaylı bir üslupla verilmiştir. 
• Romanda anlatıcı, pansiyonda birlikte yaşadığı kişileri ve tanık olduğu olayları anı biçiminde anlatır.

Zaman ve Mekan

• Roman, 1930'lu yıllarda Ankara'da geçer (Romanda şehir adı geçmez ancak konuşmalardan yola çıkılarak tahmin edilir.)
• Romanın olay zamanı, anlatıcının apartmana yerleşmesi ve ayrılması arasında geçen yaklaşık bir buçuk yıllık bir zaman dilimidir.
• Olaylar, odaları tek tek kiraya verilen bir mekanda geçer. Mutfak ve banyonun ortak kullanıldığı pansiyon, dokuz ayrı odada kalan (yaklaşık 16 kişi) misafirler için geçici bir mekandır.

Konu

• Eserde, Türkiye'nin çeşitli kesimlerinden Ankara'ya gelmiş insanların hayatları konu edilir. Eğlence ve paraya düşkünlük, kumar, dedikodu, çıkar ilişkileri, bencillik, sorumsuzluk ve ahlaki değerlerin yok sayılması roman boyunca anlatıcının tanık olduğu durumlardır.
• Pansiyondaki insanların zaman zaman keşişse de ayrı ayrı hikâyeleri vardır. Roman, anlatıcının bakış açısına giren kişilerle gittikçe genişler.
• Romanın ilk on bölümde anlatıcının mekâna yerleşmesi ve hizmetçiden başlayarak mekanda yaşayan kişileri tanıması anlatılır.
• Roman, bir ana karaktere yoğunlaşmaz. Her bölümde yeni bir kişi ya da aile tanıtılırken onların apartmanda bulunma nedenleri ve o ana kadarki hikâyeleri de kısaca özetlenir.
• Roman ilerledikçe yazarın dikkat çekmek istediği yozlaşma daha da görünür olur.

Kişiler

• Anlatıcı: Romanda adı geçmez. Gelecek vadeden genç bir bankacıdır. Diğer karakterlerin aksine örnek bir kişidir. Yaşadığı evin sakinlerinden hoşlanmasa da onlara yakınlık duymaktan kendini alamaz. Pansiyondaki kadınların özellikle de -Turan ile Faika'nın- ilgisine mazhar olur. Turan'la bir ilişki yaşar. Romanın sonunda mutlu bir evlilik yaparak pansiyondaki insanlardan ve onların temsil ettiği değerlerden farklı olduğu (ya da olmak istediği) gösterilir.
• Turan: Yirmi beş yaşlarında orta boylu, güzel bir kadındır. Bürokrat Haki Bey ile evlidir. Haki Bey, eşinin başka erkeklerle gönül eğlendirmesine göz yumar.
• Ayaşlı İbrahim Efendi: Misafirlerin kaldığı mülkün sahibidir. Genelev işleten bir kadınla evlidir ama ondan ayrı yaşamaktadır.
• Faika: Ayaşlı İbrahim Efendi'nin üvey kızıdır. Kocası ve kaynanası ile yaşamasına rağmen gayrimeşru ilişkileri olan dejenere bir tiptir.
• İffet: Emekli Abdülkerim Bey'in eşidir. Eşinden beklediği ilgiyi göremez. Zamanla çevresindeki kadınların etkisiyle değişime uğrar. Saçlarını kestirir; makyaj yapmaya, sigara içmeye başlar. Turan ve Faika onu kumara ve gayrimeşru ilişkilere alıştıracaklardır.
• İskender: 30'lu yaşlarında Hemşinli bir tüccardır. Anlatıcıya göre kredi ile zengin olmaya çalışan, yeni Türkiye’nin atılımcılarındandır. İskender'in de kiracı kadınlarla ilişkisi vardır.
• Şefik Bey: Eski diplomattır. Şefik Bey, yaşlıdır ama gençlerle düşüp kalkmayı sever.
• Hüseyin Bey: Dersim’in Kürtleşmiş Türklerindendir. 13 yıldır süren bir tarla meselesi yüzünden mahkemelerde sürünmektedir.
• Hasan Bey: Anlatıcının dostu ve müstakbel kayınpederidir. Hasan Bey, mübadelede hak ettiği mülkü alamadığını düşünerek resmi makamlara başvurmuş ancak hakkını alamayıp bürokrasi çarkına kapılmıştır.
• Selime: Anlatıcının romanın sonunda evleneceği genç kadın. Romanın örnek kadın karakterlerinden biridir. Romanın sonunda ölen, kiracı Hasan Bey’in kızıdır. Babası rahatsızlanınca pansiyona gelmiş, Anlatıcı ile bu vesileyle tanışmıştır. Dönemin şartlarına göre iyi eğitim görmüş, dil bilen, piyano çalan, iyi dans eden ve ahlaklı bir genç kadındır.
• Doktor Fahri: Anlatıcının yakın arkadaşı olan Dr. Fahri, pansiyonun dışındaki karakterlerden biridir. İki arkadaş roman boyunca hiçbir kadını kendilerine layık bulmazlar. Ta ki sahneye Melek ve Selime çıkıncaya kadar.
• Melek: Banka müdürünün yeğenidir. Müşfik ve mazbut bir genç kadındır. Romanın sonunda Dr. Fahri ile evlenir.
• Halide, Raife ve Zinet: Farklı zamanlarda pansiyonda çalışan hizmetçiler. Anlatıcının ahlaksızca bulduğu hayatları yaşayan tiplerdir.

İlgili Sayfalar

• Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Eser ve Yazarlar

• Memduh Şevket Esendal

Yararlanılan Kaynaklar

• "Şehir Ona Yakışmadı": Ayaşlı ve Kiracılarında Mekanlar ve Kadınlar, Funda Şenol Cantek - Levent Cantek
• Ayaşlı ile Kiracıları Romanıyla "Ayışında Çalışkur" Hikayesinde Toplum Temsili Olarak Apartman, Mustafa Ever

Memduh Şevket Esendal (1884 - 1952)

M.Şevket Esendal

• Hikaye yazarı, diplomat, siyasetçi.
• Tekirdağ'ın Çorlu ilçesinde doğdu. Rumeli'den göç eden çiftçi bir ailenin çocuğudur.
• Düzenli bir eğitim görmedi.
• Genç yaşta İttihat ve Terakki Cemiyetine girdi (1905). 
• Bir süre çiftçilikle uğraştıktan sonra Reji Muhafaza Müdürlüğünde çalıştı. 
• Yayımlanan ilk eseri “Veysel Çavuş” adlı hikayedir (1908).
• 1909'dan başlayarak esnaf birliklerinin örgütlenmesinde aktif bir rol aldı.
• 1918’e kadar İttihat ve Terakki'nin Anadolu Vilayetleri Müfettişi olarak Anadolu ve Rumeli’yi yakından tanıdı.
• 31 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi sonrasında hakkındaki tutuklama kararı nedeniyle İtalya’ya kaçtı. Bir süre sonra Mustafa Kemal’den aldığı telgrafla Anadolu’ya dönerek Millî Mücadele'ye katıldı.
• Ankara Hükümeti’nin ilk dış temsilciliği olan Bakü’ye elçi olarak gönderildi (1920-24).
• Burada Rusça öğrenen ve Rus edebiyatıyla tanışan yazar, özellikle Anton Çehov'dan etkilendi.
• Dönüşte bir süre öğretmenlik yapan Esendal, İttihat ve Terakkiden tanıdığı arkadaşlarıyla birlikte Meslek adıyla bir gazete çıkardı.
• Bu gazetede Miras adlı romanı, ilk öyküleri, karikatürleri ve resimleri yayımlandı.
• İzmir’de Mustafa Kemal’e düzenlenmek istenen suikasta adı karışsa da temize çıkarak Tahran Büyükelçiliğine gönderildi (1926-30). 
• 1931'de Elazığ milletvekili olarak Meclise girdi.
• 1933'te Kâbil Büyükelçiliğine atandı, 1941'e kadar bu görevde kaldı.
• Dönüşte Bilecik milletvekili olarak tekrar Meclise girdi (1941-50) 
• Esendal, 17 Mayıs 1952'de Ankara'da öldü.

Sanat Yaşamı

• Yazarın sanat yaşamını 1920 öncesi ve sonrası olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. 
• 1908-1920 yıllarını kapsayan ilk dönem eserlerinde dil ve üslup olarak Edebiyat-ı Cedide ile Milli Edebiyat arasında bir çizgide yer alır. 
• Miras adlı romanı bu dönemin eseridir.
• Bu dönem hikayeleri olay hikayesi tarzındadır. Yazar 1920 sonrasında verdiği eserlerle olay hikâyesinden durum hikâyesine geçişin öncüsü kabul edilecektir.
• Ancak yazara asıl ününü sağlayan ikinci dönem eserleridir (1920-1952). 

Ustalık Dönemi (1920 - 1952)

• Realizm akımına uygun eserler vermiştir.
• Çehov tarzı (durum-kesit, modern) hikayenin edebiyatımızdaki en önemli isimlerinden biridir. 
• Durum öyküsüne uygun olarak merak unsurunun öne çıkmadığı ve çarpıcı bir sona ulaşmayan hikayeler yazmıştır. 
• Hikayeleri için büyük olay ve çatışmalara ihtiyaç duymaz.
• Eserlerinde Türk toplumunun imparatorluktan Cumhuriyet'e geçiş sürecinde içinde yaşadığı sorunlara ağırlık vermiştir.
• Günlük yaşamı ya da sıradan görünen hayatları anlatırken toplumsal sorunlara dikkat çekmiştir.
• Eserlerinde memur, esnaf, köylü, aydın, ev kadını, bürokrat gibi toplumun her kesiminden insanı ele aldı.
• Hikayelerinde anlatım tekniği olarak diyalog öne çıkar. 
• Hikayelerinde hoşgörülü, iyimser ve mizahî bir üsluba sahiptir.
• Eserlerinde mesaj kaygısı taşımaz. 
• İlk dönem eserleri dışında dili oldukça sade, kısa ve doğal bir konuşma dilidir. 
• Otlakçı adlı hikayesi ile Ayaşlı ve Kiracıları romanıyla ünlüdür.

Ayaşlı ve Kiracıları

• 35 bölümden oluşan bir pansiyon romanıdır. Yazar, eseriyle değişen ahlak anlayışı ile bürokrasiyi eleştirir. Özellikle bürokrasiye yönelik eleştiriler ince bir mizah ve alaylı bir üslupla verilmiştir. Romanda anlatıcı, pansiyonda birlikte yaşadığı kişileri ve tanık olduğu olayları anı biçiminde anlatır. Romanın özeti için tıklayınız.

Vassaf Bey

• Roman 1930’lu yılların Ankara’sında geçer. Romanın ana kahramanı Perihan, Yargıtay’dan emekli Hayri Bey’in ikinci kızıdır. Genç ve güzel olmasına rağmen evde kalacağını düşünen Perihan, bir banka müdürü ile evli olan yakın arkadaşı Behice’ye özenir. O da Behice gibi baba evinden ayrılıp kendi hayatını kurmak istemektedir. İkili arasında geçen konuşmada Perihan, Cumhuriyet Balosu’nda gördüğü Vassaf Bey’den bahsedip babası yaşındaki bu adamla evlenebileceğini söyler. Behice bunu arkadaşının şımarıklığına verse de Perihan oldukça ciddidir. Sonradan sokakta rastladığı Vassaf Bey ile uzun bir yürüyüş yapan geç kadın, üstü kapalı olsa da niyetini belli eder ancak olgun bir adam olan Vassaf Bey bu teklife olumlu yaklaşmaz. Bu konuşmadan kısa bir süre sonra Vassaf Bey’in ölüm haberi gelir. İşin ilginç kısmı Vassaf Bey vasiyetinde Perihan’a yer vermiş olmasıdır. Genç kadın bunu Vassaf Bey’in yanında büyüyen ve yurt dışında mühendislik okuyan Tuğrul adında bir gencin getirdiği mektupla öğrenir. Mektuba göre Vassaf Bey, Ankara’daki evle birlikte bütün mirasını evlenmelerini istediği Tuğrul ve Perihan’a bırakmıştır. Roman, dönem kadınlarının evlilik kurumuna bakışını ortaya koyması açısından önemlidir.

Miras

• Yazarın ilk romanı olsa da çok sonra basılabilmiştir. Romanda, İstanbul'un büyük bir konağında miras yüzünden ortaya çıkan düşmanlıklar anlatılmaktadır. Eserde olaylar II. Abdülhamit zamanında geçer. Silahtar Ali Paşa’nın gelini ve defterdar Halil Efendi’nin kızı olan büyükannenin ölümü, ailede derin bir çatlak yaratır. Bu çatlak, aile fertlerinin amansız bir miras mücadelesine girişmesine neden olur. Günbegün büyüyen bu çatışma tarihî konağın dağılmasıyla son bulur. Eserde anlatılan konu dış yüzeyde bu olsa da yazarın asıl dikkat çekmek istediği nokta, ulusal çözülme endişesidir.

Eserleri

Hikaye: Hikâyeler Birinci Kitap, Hikâyeler İkinci Kitap, Otlakçı, Mendil Altında, Temiz Sevgiler, Ev Ona Yakıştı, Sahan Külbastısı, Veysel Çavuş, Bir Kucak Çiçek, İhtiyar Çilingir, Hava Parası, Bizim Nesibe, Kelepir, Gödeli Mehmet, Güllüce Bağları Yolunda, Gönül Kaçanı Kovalar, Mutlu Bir Son

Roman: Miras, Ayaşlı ve Kiracıları, Vassaf Bey

İlgili Sayfalar

• Eser Özetleri

• Ayaşlı ve Kiracıları

• Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Roman ve Hikaye

Yararlanılan Kaynaklar 

• Memduh Şevket Esendal Toplumsal ve Siyasal Görüşleri, Tabip Gülbay
• Ölümünün 50.Yıl Dönümünde Memduh Şevket Esendal, İsmail Çetişli
• TDV İslam Ansiklopedisi, Memduh Şevket Esendal Maddesi, İsmail Çetişli