Ali Şir Nevai (1441-1501)

• 15.yüzyıl divan şairi, yazar, âlim, devlet adamı. 
• 1441'de Herat'ta doğdu.
• Nevâî'nin ataları sarayda görev yapmış asilzadelerdir.
• Hayatının önemli bir kısmı yakın arkadaşı Herat Sultanı Hüseyin Baykara'nın yanında ve hizmetinde geçmiştir.
• Hüseyin Baykara'dan sonra ülke yönetimindeki en önemli isim olmuştur.
• Yaptığı çalışmalarla Herat'ı ilim, sanat ve medeniyet merkezi haline getirmiştir.
• Bir Türk dili milliyetçisi olan Nevai, yaşadığı dönemde özellikle yabancı dillere karşı Türkçeyi korumaya çalışmıştır.
• Ali Şir Nevai, 3 Ocak 1501'de Herat'ta ölmüştür.

Edebi Kişiliği

• Çağatay edebiyatının (Doğu Türkçesi) kurucu ismidir. 
• Sadece Çağatay edebiyatının değil bütün Türk edebiyatının önde gelen sanatçılarından biridir.
• Divan şiirine millî ve mahallî unsurlar kazandırmıştır. 
• Türkçe eserlerinde Nevâî, Farsça şiirlerinde ise Fânî mahlasını kullanır.
• Canlı ve ahenkli bir üsluba sahiptir.
• Çağatay Türkçesinin en güzel tuyuğ örneklerini vermiştir.
• Türk edebiyatının ilk hamse yazarıdır.
• Edebiyatımızın ilk şuara tezkiresi de ona aittir (Mecalisü'n Nefais).
• En önemli eseri Türkçenin Farsçaya karşı üstünlüğünü kanıtlamaya çalıştığı Muhakemetü'l Lugateyn adlı eseridir.
• Şiirleri dışında tarih, hal tercümesi, tezkire, müzik, aruz gibi farklı konu ve türlerde yazdığı birçok eseri vardır.

Önemli Eserleri

• Hamsesini oluşturan mesnevileri şunlardır: 

1. Hayretü'l-Ebrar
2. Leyla ile Mecnun
3. Ferhad ü Şirin
4. Sedd-i İskenderî
5. Seb'a-i Seyyâre
6. Lisânü't-tayr (Hamse dışında kalan mesnevi)

• Divanları: Dördü Türkçe, biri Farsça olmak üzere beş divanı vardır.

• Muhakemetü'l Lûgateyn (İki dilin karşılaştırılması): Nevai'nin dil alanındaki millî şuurunu gösteren önemli bir eserdir. Genç Türk şairlerin Farsça şiir yazmaya özenmeleri üzerine yazılmıştır. Nevai, Türkçe ile Farsçayı örnekler üzerinden karşılaştırarak Türkçenin üstünlüğünü savunmuştur.

"Türk'ün beceriksiz ve değersiz gençleri, kolaydır diye, Farsça şiir söylemeye özeniyorlar… Türk dilinin genişliği bu kadar tanıklarla anlaşıldıktan sonra, yetenekli Türk gençlerinin kendi dilleri dururken başka dille şiirlerini yazmamaları gerekirdi. Eğer her iki dilde eser verebilecek yetenekteyseler kendi dillerinde daha çok eser vermeliydiler. Doğrusu şudur ki bunlar, Türkçe şiir söyleyecek güçte değildirler."

• Mecalisün Nefais: Türk edebiyatının ilk şuara tezkiresidir. Nevai, Timur döneminden başlayarak özellikle çağdaşı olan şairleri tanıtarak şiirlerinden örnekler vermiştir.

• Mizanül Evzan: Aruz vezniyle ilgili yazılmış teorik bir eserdir.

İlgili Sayfa

👉 15.yüzyıl Divan Şairleri Özet Anlatım

Yararlanılan Kaynaklar

• TDV İslam Ansiklopedisi, Ali Şir Nevai Maddesi, Günay Kut
• Asya Coğrafyasının Büyük Edibi Ali Şir Nevai'nin Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Türk Diline Katkıları / Serdar Bulut