Şehrengiz

• Divan edebiyatı nazım türü.
• Bir şehrin güzellikleri ve güzelleri hakkında yazılan eserlerdir.
• Farsça bir sözcük olan şehrengiz; şehri uyandıran, karıştıran, heyecanlandıran gibi anlamlara gelmektedir.
• Şehrengizlerde bir şehrin doğal, tarihî, mimarî özellikleri ve çeşitli meslek dallarındaki güzelleri hakkında bilgiler verilir.
• Anlatılan güzeller genellikle şehrin esnaflarından seçilen erkeklerdir.
• Şehrengizler divan içinde yer alabildiği gibi müstakil olarak da tertip edilebilir.
• Şehrengizler genellikle mesnevi nazım şekli ile yazılır. 
• Mesnevi nazım şekliyle yazılanlarda aruzun "Mefâilün / Mefâilün / Feûlün" kalıbı kullanılır.
• Şehrengizler genel olarak şu bölümlerden oluşur: münacat, sebeb-i telif (eserin yazılma sebebi), asıl konunun işlendiği bölüm ve hatime.
• Sanat kaygısından uzak, kimi zaman da mizahi, bir anlatımla yazılır. 
• Bu eserler ele aldıkları şehrin sosyal hayatına ayna tutar. 
• Şehrengizlere konu olan şehirler İstanbul, Edirne, Bursa gibi eski medeniyet merkezleridir.
• İlk örnekleri 16.yüzyılın başında verilen şehrengizin son örnekleri 18.yüzyılda verilmiştir.
• Mesîhî'nin (ö.1512) Şehrengiz-i Edirne adlı eseri ilk şehrengiz örneğidir.
• Edebiyatımızın ikinci şehrengizi Zâtî (ö.1547) tarafından yine Edirne hakkında yazılmıştır. Zati, şehir tasviri bölümünde Edirne'nin eşsiz güzelliği, kalesi, bağları ve ırmakları mübalağalı bir şekilde tasvir etmiştir. Eserin güzeller bölümünde ise 52 erkeğin övgüsü vardır. 
• 16. yüzyılın divan ve hamse sahibi şairi Taşlıcalı Yahya Bey (ö.1582), şehrengiz şairleri arasındadır. Şairin divanı içerisinde İstanbul ve Edirne Şehrengizleri olmak üzere iki şehrengiz bulunmaktadır.
• Bir diğer önemli şehrengiz şairi 17.yüzyılda yaşayan Neşati'dir. Neşati'nin 144 beyitten oluşan bir Edirne Şehrengizi vardır.

Zati'nin Edirne Şehrengizi'nden...

Bir kaşları râ vü elif kad
Muallimzâdedür adı Muhammed  

(Beyitte babası muallim olan Muhammed'in kaşları kavisli şeklinden dolayı "ra" harfine, boyu ise ince ve uzun olması sebebiyle "elif" harfine benzetilmiştir.)

Biri bir koyun ela gözli kassâb
Döker kanı dem-â-dem nitekim âb

(Güzelin gözleriyle çok fazla âşığını öldürmesi, mesleğiyle bağlantı kurularak "su gibi kan döker" şeklinde ifade edilmiştir.)

İlgili Sayfa

• Divan Şiiri Nazım Türleri