Zati (1471-1546)

• 16.yüzyıl divan şairi.
• 1471'de Balıkesir'de doğdu.
• Aşık Çelebi'ye göre asıl adı İvaz'dır. Ailesi hakkında pek bir bilgi yoktur.
• Balıkesir'de çizmecilik yaparken şiire heves eder.
• Manisa, Bursa, İznik ve Edirne’de bulunan şair, kırk yaşlarında İstanbul'a yerleşir.
• Kaynaklara göre hayatı boyunca duyma zorluğu çekmiştir.
• Düzenli bir eğitim alamayan şair, kendi kendini yetiştirdi. 
• II. Bayezit'e sunduğu kasidelerle adını duyurdu. 
• Koruyucusu olan Hadım Ali Paşa'nın ölümünden sonra yoksul düştü.
• Bayezit Camii yakınında bir remil dükkanı açan şair, fal bakıp muska yazmıştır.
• Geçim derdi çeken şair; bu nedenle sıradan müderrislere, kadılara ve bazı bilginlere kasideler yazmış hatta para karşılığı ısmarlama şiirler de yazmıştır. 
• Şairin dükkanı bir süre sonra genç şairlerin toplandığı ve yetiştiği bir yere dönüşür.
• Kaynaklar Bâki'nin şairin öğrencisi olduğunu ve ondan ders aldığını belirtmektedir.
• Zati, tezkirelerde zeki, nüktedan, hazırcevap ve kalender bir kişi olarak anlatılır.

Edebi Kişiliği

• Devrinde üstat olarak kabul edilen sanatçı, üç divan oluşturacak kadar çok gazel ve kaside yazmıştır.
• Kasideleri dışında özellikle gazellerinde sade bir dil kullanmıştır. 
• Şiirlerinde atasözü ve deyimlere sıkça yer vermiştir. Kalıplaşmış bu ifadeler nedeniyle şiirlerinde çokça aruz kusuru vardır.
• Yaşadığı devrin sosyal hayatını şiirlerine yansıtmada başarılıdır.
• Çok sayıda şiir yazmasından dolayı tekrara düşmüştür. 
• Remilci dükkânında kendisine getirilen şiirleri düzeltirken bazılarını alıp kendine mal ettiği yönünde olumsuz değerlendirmeler de yapılmıştır.
• Edirne Şehrengizi adlı eseri edebiyatımızın ikinci şehrengiz örneğidir.

Eserleri

• Divan

• Şem ü Pervâne: 4000 beyitlik mesnevi. Diyar-ı Rum Padişahının oğlu Pervane ile Şem'in aşkını anlatır.

• Edirne Şehrengizi: Şehrengizde "başlangıç, naat, padişaha övgü, Edirne tasviri, gündüz tasviri, güzeller tasviri ve hatime" bölümleri bulunmaktadır. Şehir tasviri bölümünde Edirne'nin eşsiz güzelliği, kalesi, bağları ve ırmakları mübalağalı bir şekilde tasvir edilmiştir. Eserin güzeller bölümünde ise 52 erkeğin övgüsü vardır. Zati güzelleri tanıtırken güzellerin meslek, isim veya lakaplarından yararlanmıştır:

Bir kaşları râ vü elif kad
Muallimzâdedür adı Muhammed  

(Beyitte babası muallim olan Muhammed'in kaşları kavisli şeklinden dolayı "ra" harfine, boyu ise ince ve uzun olması sebebiyle "elif" harfine benzetilmiştir.)

Biri bir koyun ela gözli kassâb
Döker kanı dem-â-dem nitekim âb

(Güzelin gözleriyle çok fazla âşığını öldürmesi, mesleğiyle bağlantı kurularak "su gibi kan döker" şeklinde ifade edilmiştir.)

• Letâif: İki bölümden oluşan eserin ilk bölümünde Zâtî’nin devrin ileri gelenleriyle şairleri hakkında yazdığı latifeler yer alır. İkinci bölümde ise dönemindeki meslek ve sanat erbabı mizahî yönden ele alınmıştır.

İlgili Sayfa

• 16.Yüzyıl Şairleri Özet

• Şehrengiz

Yararlanılan Kaynaklar

• 16.Yüzyıl Tezkirelerinde Zâtî, Özlem Güngör
• TDV İslam Ansiklopedisi, Zati Maddesi, Vildan S. Coşkun
• Zati'nin Edirne Şehrengizi, Derya Karaca