Cemo

Kemal Bilbaşar'ın romanı.
Doğu'da yaşayan yoksul insanların destansı romanıdır.
Cumhuriyet'in kuruluş yıllarında başlayan roman, Şeyh Sait İsyanı ve sonrasında gelişen olayları işler.
Cemo, dağlarda yetişen asi bir köy kızıdır.
Romanda ağaların zulmü, ağa-memur işbirliğinden doğan dalavereler, küçük yaşta evlendirilen kız çocuklarının dramı, Şeyh Sait ayaklanması ve sonuçları ele alınır.
Romanda olaylar önce Cano’nun sonrasında da kızıyla evlenecek olan Memo’nun gözünden anlatılır. İlk bölümde Cano’nun yetim kalan kızı Cemo'yu nasıl yiğitçe yetiştirdiği, ikinci bölümde ise Memo’nun gözünden Cemo, Senem ve kendi hayat hikâyesi anlatılır.

Biçim ve dil açısından halk edebiyatı ögeleri taşıyan roman, yazarın en başarılı romanı olarak görülmektedir.

Özet

I. Bölüm

Romanda olaylar Cano’nun, ağasının evlenmek istediği kızı kaçırmasıyla başlar. Cano'nun yanında çalıştığı Bey, bir başka beyin kızı olan Kevi’yi sevmektedir. Ancak Kevi'nin babası, onu başka bir beye satmıştır. Ağa, Cano’dan Kevi’yi kaçırmasını ister. Fakat bu sırada Cano, Kevi’ye âşık olur. Kevi de Cano’ya karşılık verince üç yılı dağlarda kaçarak geçirirler. Ağalar zamanla Cano'nun peşini bırakır. Bu birliktelikten Cemo adında bir kızları olur. Cano, Şeyh Sait’e karşı yürütülen silahlı mücadeleye katılmıştır. Bu sırada köyde yalnız kalan karısı, ikinci çocuklarına hamile iken ölür. Köyüne dönen Cano, karısının acısına dayanamaz kendini dağlara verir. Cano, hayatını adadığı öksüz kızı Cemo'yu yiğitçe yetiştirir.
Cemo hem yiğit hem de güzel bir kızdır. İsteyeni de çoktur. Şeyh Sait taraftarı ağalardan biri olan Sorikoğlu'nun Cemo’yu ister. Cano bu isteğe karşı çıkar. Hem kızının satılık olmadığını hem de onun gibi bir haine verilecek kızı olmadığını söyler. Kızını, bileğine güvenen bir yiğide vereceğini söyler. İlk kar yağdığında köyün yiğitleri Cemo için mücadeleye başlar ve en son kalan yiğitle Cemo karşı karşıya gelir ve mücadeleyi kazanır. Bu esnada Memo’nun çanlarının sesi duyulur, Cemo ve Memo karşılaşırlar. Geçimini çan yaparak sağlayan Memo aynı zamanda iyi bir âşıktır. Anne babasını Şeyh Sait ayaklanmasında kaybetmiştir. Dayısından öğrendiği hünerler sayesinde dağlarda bayırlarda kurtla kuzuyla hayatını devam ettirmektedir. Cemo’nun gönlü Memo’ya kayar ve ona itiraz etmez.

II. Bölüm

Romanın bundan sonrası Memo’nun ağzından aktarılır. Memo, Cemo'dan önce Şıh kızı Senem’i dere kenarında görüp âşık olmuştur. Usulüne uygun olarak kızı babasından istemiş fakat denk olmadıkları için reddedilmiştir.
Memo'nun hadsizliğine kızan Şıh, Memo’yu hem asker kaçağı hem de nüfus kağıdı yok diye şikâyet eder. Diğer memurlarla da anlaşarak Memo’yu askere aldırır. Askerlikte zor günler yaşayan Memo, sesiyle komutanı etkiler ve onun sevgisini kazanır. Geride bıraktığı Senem ise bir şıhın dördüncü karısı olarak satılır. Memo, Senem’in satıldığı ağanın cemiyetine âşık olarak gider ve geceyi Senem’le geçirir. Kaçmaya karar verirler lakin hizmetçiler ağaya yaranmak için Senem’in planlarını şıha anlatırlar. Şıh bunun üzerine Senem’i han odasından alır. Memo, dayısının ölüm haberi üzerine köye döner. Bu arada Senem’in kendini Dicle Nehri'ne attığı haberiyle kahrolur. Fakat bu haber doğru değildir.
Sonrasında Memo, Cemo ile evlenir. Cemo’da gözü olan Sorikoğlu, Memo ve Cemo’nun evliliğini hazmedemez. Öcünü almak için planlar yapar. Şıh Mahmut’un avukat oğlundan Cemo, Memo ve Cano’nun yaşadığı köyü bir şekilde ele geçirmesini ister. Bunun için elinden geleni ardına koymaz ve köyü satın alır. 

Memo, Sorikoğlu’nun niyetini öğrenince köylünün de ısrarı üzerine devlete başvurur. Devletten destek isteyen Memo köye mutlu haberlerle döner. Devlete olan güveni boşa çıkmamıştır. Şeyh Sait ayaklanmasına destek verdiği için boşaltılan Çakalgediği köyü hem yurtluk olarak verilmiş hem de devlet desteği sağlanmıştır. Köylü özellikle Fahri Yarbay'ın desteğini görür. Sorikoğlu intikamını almak için Komutan Fahri Yarbay'a rüşvet aldı diyerek iftira atar ve onun sürgüne gönderilmesine neden olur. Sorikoğlu, kaymakam ve diğer devlet memurlarıyla iş birliği yapmaktadır. Devletin desteğini alarak Çakalgediği'ne yerleşen köylüler huzurla yaşamlarını devam ettirmekte Cemo da bir bebek beklemektedir. Her şey iyi giderken Memo, Dersim pazarında kurulan pusuyla Sorikoğlu’na esir düşer. 

Sorikoğlu bir taraftan Memo’ya işkence ederken diğer taraftan da hileyle köyü satın alır. Köylüyü kendine borçlandırıp intikamını almaya başlar. Cemo aldığı darbelerle bebeğini düşürmüş. Çakalgediği köyünün ileri gelenleri de Şeyh Sait ayaklanmasına destek olduğu iftirasıyla hapse atılmıştır. 

Artık her şey Sorikoğlu’nun istediği gibi olmaktadır. Bu köyün de ağası olan Sorikoğlu,  Cemo’yu da himayesi altına alır. Bütün bunlar olurken Memo, Senem’in sahip olduğu oba halkı tarafından kurtarılır. Senem’den gerçekleri öğrenir ve bir oğlu olduğu haberini alır. Oba halkı mertliğini ve yiğitliğini bildikleri için Memo’yu kolayca benimser. Onun adına şölenler düzenlenir, kurbanlar kesilir. Fakat Memo’nun aklı hamile olan Cemo’dadır. Senem’in de gönlünü de yaparak Çakalgediği köyüne gider. Sorikoğlu ve kaymakam bağ evinde eğlenirken evi basar. Sorikoğlu’nu öldürür, Cemo’yu da kurtarır.

İlgili Sayfalar

👉 Kemal Bilbaşar

👉 Cumhuriyet Dönemi Roman Özetleri

👉 Cumhuriyet Dönemi Roman Çıkmış Sorular

Yararlanılan Kaynaklar

Kemal Bilbaşar’ın Cemo, Memo ve Başka Olur Ağaların Düğünü Adlı Romanlarında Toplumcu Gerçekçilik, Yeter Yücel
Cemo Romanında Kadınlık Rolünün Değerlendirilmesi, Menekşe Yavuz